Odamlar, hayvonlar, qishloq xo„jaligi o„simliklari, oziq-ovqat

81 
qoladi. O‗simliklar shikastlanadi (zararlanadi), shuningdek, zararlangan oziq- ovqat 
mahsulotlari, o‗simliklar, suv ham iste‘molga yaroqsiz bo‗lib qoladi. Zararlangan 
mol-mulk texnika asbob - uskuna va boshqa predmetlardan foydalanish mutlaqo man 
etiladi.
FV sodir bo‗lgan zonadan tarqaluvchi gamma-nurlar va neytronlar oqimidan 
iborat. Ular ming-minglab metrlarga tarqalishi, atom va molekulalar ionlanishini 
keltirib chiqargan holda turli muhitlarga kirishi mumkin. Gamma nurlar va neytronlar 
organizm to‗qimalariga kirib, biologik jarayonlar hamda organ va to‗qimalar 
faoliyatini buzadi, natijada nur kasalligi rivojlanadi. 
Aholi, hayvonlar, qishloq xo‗jaligi o‗simliklari, oziq-ovqat va suvlarning 
radionukleidlar bilan zararlanishi juda katta talafotlarga olib kelishi mumkin. FV 
tufayli tashqi nurlanish va bunda rivojlanadigan o‗tkir nur kasalligi katta xavf 
tug‗diradi. O‗tkir nur kasalligi bir martalik nurlanishda yuzaga kelib, 1 Grey (Gi 
miqdoridagi) dozadan boshlanadi, bu esa 100 rentgen (R) ga tengdir. Nurlanish 
paytida kishi hech qanday ta‘sirni bilmaydi. 
Bir martalik doza deb, to‗rt kecha-kunduzdan 
oshmaydigan davrda bir lahzada yoki bo‗lingan 
qismlarda olingan doza tushuniladi. Bir martalik 
nurlanish dozasi ko‗payishi bilan o‗tkir nur 
kasalligining og‗irligi kuchayadi. Inson butun 
tanasining bir martalik tashqi teng nurlanish 
dozasining kattaligiga qarab o‗tkir nur kasalligi 
to‗rt og‗irlik darajasiga bo‗linadi: 1-2 Gi nurlanish 
dozasida yuzaga keladigan yengil (I) daraja; 2-4 Gi 
nurlanish dozasiga teng bo‗lgan o‗rta og‗irlikdagi 
daraja (II); 4-
6 Gi nurlanish dozasidagi og‗ir (III) daraja; 6 
Gi dan oshgan dozada nurlanishdan keyin 
rivojlanadigan o‗ta og‗ir (IV) daraja. 
Radiatsion jarohat olish xavfi mavjudligi 
sababli radiatsiya darajasi yuqori bo‗lgan joyda 
aholiga birinchi tibbiy yordam ko‗rsatish 
mumkin emas. Bu sharoitda zarur muolajalarni 
aholining o‗zi-o‗ziga va o‗zaro yordam 
ko‗rsatishi, zararlangan hududda yurish-turish 
qoidalariga qat‘tiq rioya qilishi muhim ahamiyatga ega. 
Radioaktiv moddalar bilan zararlangan hududda ovqatlanish, zararlangan 
manbalardan suv ichish, yerga yotish mumkin emas. Ovqat tayyorlash tartibi va 
aholini ovqatlantirish FV vazirligi organlari tomonidan joyning radioaktiv zararlanish 
darajasini hisobga olgan holda belgilanadi. 
Radioaktiv zararlangan hududda birinchi tibbiy yordam ko‗rsatishda gamma-
nurlanishini bartaraf etish yoki kamaytirish zarur, buning uchun boshpana, chuqurroq 
joylashgan xonalar, g‗isht, beton va boshqa binolar kabi himoya vositalaridan 
foydalanish mumkin. Radioaktiv moddalarning teri va shilliq pardalarga keyinchalik 
ta‘sir ko‗rsatishining oldini olish uchun kiyim-kechak va poyafzalga qisman sanitar 

82 
ishlov 
berilishi 
va 
qisman 
dezaktivatsiyalanish o‗tkaziladi. Qisman 
sanitar ishlov berish tering ochiq joylarini 
toza suv bilan yuvish yoki ho‗l tampon 
bilan 
artish 
yo‗li 
bilan 
bajariladi. 
Jarohatlangan ko‗z yuviladi, og‗iz chayqab 
tashlanadi. 
Keyin 
jarohatlanganlarga 
respirator, paxta-doka bog‗ichi kiygizilib 
yoki 
uning 
og‗zi 
va 
burni 
sochiq, 
ro‗molcha, sharf yoki boshqa yumshoq 
narsalar bilan yopib, uning ustki kiyimi qisman 
dezaktivatsiyadan 
o‗tadi. 
Bunda 
kiyimdan 
qoqiladigan chang boshqalarga tushmasligi uchun 
shamol yo‗nalishi hisobga olinadi. 
Radioaktiv moddalar organizmga tushganda 
oshqozon 
tozalanadi, 
adsorblovchi 
moddalar 
(aktivlashtirilgan 
ko‗mir) 
beriladi. 
Ko‗ngil 
ayniganida shaxsiy dori qutichasidan qayt qilishga 
qarshi dori ichiladi. Nurlangan shaxslar yuqumli 
kasalliklarga 
moyil 
bo‗lishi 
sababli, 
ushbu 
kasalliklarning oldini olish maqsadida № 2-
bakteriyaga qarshi vositani ichish tavsiya etiladi. 
Radioaktiv moddalar bilan jarohatlanganlarga birinchi tibbiy yordam berilgach, ular 
FV sodir bo‗lgan hududdan uzoq bo‗lmagan shifoxonalarga evakuatsiya qilinadi. 

Download 6,38 Mb.