|
Tadqiqotning maqsad va vazifalari
|
| bet | 3/19 | | Sana | 06.06.2024 | | Hajmi | 4,13 Mb. | | #260791 |
Bog'liq BMI GavsiddinTadqiqotning maqsad va vazifalari.
Maqsad. Oʻzbekistonda innovatsion faollikni oshirish uchun zarur sharoitlarni yaratishdagi muammolarni tahlil qilish va ushbu muammolarni hal etish yuzasidan takliflar ishlab chiqish.
Vazifalar:
Innovatsion faollikning hozirgi holatini o‘rganish:
Oʻzbekistonning innovatsion faoliyatdagi asosiy ko‘rsatkichlarini tahlil qilish;
Mavjud innovatsion dasturlar va ularning samaradorligini baholash.
Xalqaro tajribalarni o‘rganish:
Innovatsion faollikni rivojlantirish bo‘yicha xalqaro tajribalarni tahlil qilish;
Ushbu tajribalarni Oʻzbekiston sharoitiga moslashuvchanligini aniqlash.
Muammolarni aniqlash:
Innovatsion faollikni cheklovchi asosiy to‘siqlar va muammolarni aniqlash;
Muammolarni yuzaga keltirgan sabablarni chuqur tahlil qilish.
Takliflar ishlab chiqish:
Muammolarni hal etish bo‘yicha amaliy va nazariy takliflar ishlab chiqish;
Innovatsion faollikni oshirish uchun zarur bo‘lgan moliyaviy, huquqiy va ijtimoiy sharoitlarni yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlarni taklif qilish.
Tadqiqot natijalarini umumlashtirish:
Tadqiqot natijalarini tahlil qilish va umumiy xulosalar chiqarish;
Kelajakdagi tadqiqotlar uchun yo‘nalishlar va tavsiyalar berish.
Bu maqsad va vazifalar bitiruv malakaviy ishingizni aniq yo‘naltirishga yordam beradi va tadqiqotning amaliy va nazariy qiymatini oshiradi. Har bir vazifani bajarish uchun kerakli metodologiyalar va yondashuvlar tanlanishi muhimdir.
Mavzuga oid adabiyotlarning tahlili. Iqtisodiyot nazariyasiga “innovatsiya” atamasi XX asr boshlarida avstriyalik Iosif Shumpeter tomonidan kiritilgan. 1970-yillarning boshlarida mikroelektronika, kompyuter texnologiyalari va nozik kimyoviy texnologiyalarning rivojlanishi natijasida innovatsiyalarning iqtisodiy rivojlanishga ta’siriga qiziqish keskin kuchaydi, bu ilmiy tadqiqotlar butun tarmoq va milliy iqtisodiyotlar raqobatbardoshligini ta’minlovchi harakatlantiruvchi kuchga aylanishini yaqqol ko‘rsatdi.
“Innovatsiya” va “innovatsion faoliyat” tushunchalari O‘zbekistonda 1992 yildan beri iqtisodiy amaliyotda keng qo‘llanila boshlandi. Ko‘pgina mahalliy qonun hujjatlarida innovatsion faoliyat o‘ziga xos ilmiy-texnikaviy faoliyat sifatida taqdim etiladi. Zamonaviy ilm-fanda “innovatsiya” va “innovatsion faoliyat” tushunchasiga ta’rif berishga bir qancha yondashuvlar mavjud. Ba’zi mualliflar buni innovatsiyalarni yaratish va ishlab chiqarish uchun yagona jarayonda o‘zaro bog‘langan 28 xil turdagi ishlarning majmuidan iborat bo‘lgan maqsadli va ijodiy faoliyat deb ta’riflaydilar, boshqalari ta’kidlashlaricha, innovatsiya - bu foyda olish maqsadida innovatsiyadan foydalanish jarayoni, tijorat maqsadlarida, ya’ni bu tadbirkorlik faoliyati, boshqalar innovatsion faoliyatni yangi bilimlarni olish va uni bozorning boshqa ishtirokchilari tomonidan amalga oshirish bilan bog‘liq tijorat faoliyati deb bilishadi.
Shuningdek, ushbu ishda innovatsion faoliyat deganda “mahsulot assortimentini kengaytirish va yangilash va sifatini oshirish, ularni ishlab chiqarish usullarini takomillashtirish maqsadida ilmiy-tadqiqot va ishlanmalar natijalaridan foydalanish va tijoratlashtirishga qaratilgan faoliyat” tushuniladi deb aytib o‘tilgan.
Iqtisodiy tizimlarning yangi sifatini shakllantirish jarayonining markazida bozor talab qiladigan jarayonlar yoki mahsulotlar samaradorligini sifat jihatidan o‘sishini ta’minlovchi joriy qilingan yangilik sifatida “innovatsiya” tushunchasi yotadi deb innovatsiya tushunchasiga ta’rif beriladi.
E.I.Alyoxina ta’rificha ”innovatsiya - bu korxonaga yangi bozorlarni o‘zlashtirish, ilg‘or texnologiyalar va tashkiliy va boshqaruv faoliyatining zamonaviy shakllarini joriy etish imkonini beradigan yangi mahsulot, xizmat, texnologiyani yaratish yoki o‘zgartirishni o‘zida aks ettiradi”.
2020 yil 24 iyulida qabul qilingan 630-sonli O‘zbekiston Respublikasining Innovatsion faoliyat to‘g‘risidagi Qonunida “innovatsiyaga fuqarolik muomalasiga kiritilgan yoki shaxsiy ehtiyojlar uchun foydalaniladigan, qo‘llanilishi amaliyotda katta ijtimoiy-iqtisodiy samaraga erishishni ta’minlaydigan yangi ishlanma” sifatida ta’rif bersa, “innovatsion faoliyat - yangi ishlanmalarni tashkil etish, shuningdek ishlab chiqarish sohasida ularning o‘tkazilishi va amalga oshirilishini ta’minlash bo‘yicha faoliyat” deb ta’riflanadi.
A.N.Vasilev innovatsion faoliyatni mahsulotlar, tovarlar, xizmatlar assortimentini kengaytirish va yangilash, sifatini yaxshilash, ularni ishlab chiqarish texnologiyalarini keyinchalik joriy etish va samarali joriy etish maqsadida ilmiy-tadqiqot va ishlanmalar natijalaridan bozorda foydalanish va tijoratlashtirishga qaratilgan faoliyat turi sifatida ko‘radi.
F.F. Bezdudniy G.A. Smirnova, O.D. Nechaevalar Inson faoliyatining har qanday sohasida yangi g‘oyani amalga oshirish, bozorda mavjud talabni qondirishga hissa qo‘shish va iqtisodiy samara berish jarayonini innovatsion jarayon sifatida qaraydilar.
G.D.Otnyukova innovatsion faoliyatga agar tashkilot yangilik kiritgan bo‘lsa va yangi mahsulot ishlab chiqarishga kirishsa, u o‘z ishlab chiqarish faoliyatini, sifat jihatidan yangi, innovatsion darajada davom ettiradi deb urg‘u beradi.
Iqtisodiyotni boshqarishning turli darajalarida innovatsiyalarni boshqarishning asosini rejalashtirish, motivatsiya va nazorat qilish funktsiyalari tashkil etadi. Boshlanish nuqtasi rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish, resurslar imkoniyatlarini va bozorda mavjud yoki potentsial talabni muvofiqlashtirishni o‘z ichiga olgan rejalashtirish funktsiyasidir. Bu, birinchi navbatda, maqsadlarga erishish uchun zarur bo‘lgan investitsiyalarni yaratishni ta’minlaydi. Natijada, innovatsion faoliyatni rejalashtirish innovatsion mahsulotlarni etkazib berish, sotish xavfini va moliyalashtirishning etarli emasligi xavfini minimallashtirishga imkon beradi.
Innovatsion faoliyat zamonaviy jamiyatning iqtisodiy rivojlanish darajasini tavsiflovchi asosiy omil bo‘lib, bu hukumat va mahalliy darajada qayd etiladi. Innovatsion jarayon fundamental va amaliy tadqiqotlar, konstruktorlik ishlanmalari, marketing, ishlab chiqarish va sotish bosqichlaridan o‘tib, g‘oyaning mahsulotga izchil o‘zgarishini o‘z ichiga oladi.
Boshqacha qilib aytadigan bo‘lsak, hozirgi vaqtda innovatsion faoliyat - bu ishlab chiqarish, shuningdek, xo‘jalik yurituvchi sub’ektning o‘zini keyingi innovatsion rivojlanish samaradorligini oshirish maqsadidan tizimli ravishda o‘zgartirish, ishlab chiqarishning yangi yoki yangilangan usuli va/yoki uni tashkil etish tufayli mahsulotning yangi sifatini olish uchun ilmiy, texnik va intellektual salohiyatdan foydalanish bo‘yicha maxsus chora-tadbirlar tizimidir. Jumladan, Piter Druker, Mansfild, E va Li, Dj, Robert Eke Nilson, maykl Eugene Porter, B.Szanto, BC Twiss, Jozef Aloiz Shumpeter, Sidney Grexem, Uayt Kristofer Fremen, Ake Bengt, Lundval, Jang E va boshqa xorijiy mualliflarning nashrlari ushbu mavzuga bag‘ishlangan. MDH mamlakatlarida A.I. Anchishkin, V.M. Anshin, V.N. Arxangelskiy, A.A. Dagayev, va boshqa ko‘plab olimlarning faoliyati innovatsiya bilan bog‘liq muammolarni o‘rganishga qaratilgan. Muammo yoki uning o‘ziga xos tomonlarini turli vaqtlarda tadqiq qilgan O‘zbekistonning mashhur olimlari orasida S.S. Gulyamov, M.A. Ikromov, A.M. Qodirov, M.A. Mahkamova, M.P. Narzaqulov, A.F. Rasulev, D.V. Trostyanskiy va boshqalarni sanab o‘tish mumkin. Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi milliy sanoat korxonalarining innovatsion faoliyatini faollashtirish uchun shart-sharoitlarni shakllantirishga yetarlicha e’tibor berilmayapti. Bundan tashqari, doimiy ravishda o‘zgarib turadigan faoliyatni olib borishga ta’sir etadigan tashqi muhit sharoitlari va sanoat korxonalari rivojlanishining ichki omillari innovatsion faoliyatni rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini aniqlash uchun uslubiy yondashuvlarni takomillashtirish zarurligini belgilab beradi. Shuningdek, innovatsiya faoliyatini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash vositalarini aniqlash va asoslashni talab etadi.
Ushbu muammoning dolzarbligi, ularning yetarli darajada o‘rganilmaganligi va tadqiq etilish darajasi yetarli emasligi ilmiy tadqiqot mavzusini tanlashga asos bo‘ldi. Ishiimizning maqsadi sifatida O‘zbekiston Respublikasida zamonaviy innovatsiya modelini shakllantirishning ayrim muammolarini ko‘rib chiqamiz. Ishning maqsadidan kelib chiqqan holda, ushbu tadqiqot ob’ekti bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasining milliy innovatsiya tizimi (MIT), uning holati, salohiyati, iqtisodiy rivojlanish va raqobatdoshlikka qo‘shadigan hissasi bo‘lib hisoblanadi.
|
| |
