Majburiyatdagi shaxslarning o‟zgarishi

222 
Kreditorning huquqlari boshqa shaxsga o‟tishi uchun, agar qonun 
yoki shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‟lsa, qarzdorning 
roziligi talab qilinmaydi. Agar qarzdor kreditorning huquqlari boshqa 
shaxsga o‟tganligi haqida yozma ravishda xabardor qilinmagan bo‟lsa, 
yangi kreditor shu tufayli kelib chiqqan o‟zi uchun noqulay oqibatlar 
xavfini o‟z zimmasiga oladi. Mazkur holda majburiyatning dastlabki 
kreditorga nisbatan bajarilishi tegishli kreditorga nisbatan bajarish deb 
hisoblanadi (FK 313-modda).
Ba‟zi hollarda normativ hujjatlarning o‟zida ham talab qilish 
huquqini umumiy qoida sifatida o‟tkazishga yo‟l qo‟yilmasligi, masalan, 
temir yo‟l ustavining 172-moddasida temir yo‟l korxonasiga talab, 
shikoyat yoki da‟vo qo‟zg‟atish huquqini boshqa tashkilotga yoki fuqaroga 
o‟tkazishga yo‟l qo‟yilmasligi ko‟rsatilishi bilan birga, qanday hollarda bu 
qoidadan istisnolar bo‟lishligi ham aytilgan.
Qarzdor majburiyat bo‟yicha huquqlar yangi kreditorga o‟tganligi 
haqida ogohlantirish olgan paytda dastlabki kreditorga qarshi e‟tirozlarni 
yangi kreditorning talabiga qarshi qo‟ya oladi (FK 317-modda). Masalan, 
majburiyatning qisman bajarilganligini yoki qarz hujjatida ko‟rsatilgan 
summaning olinmaganligini ko‟rsatib, o‟z e‟tirozlarini yangi kreditor 
talabiga qarshi qo‟yish huquqiga ega.
Qarzdorning almashinishiga kelsak, majburiyatda qatnashayotgan 
qarzdor ham o‟z o‟rnini boshqa shaxs bilan almashish huquqiga ega. 
Qarzdor almashgani tufayli, yangi qarzdor majburiyatli bo‟lib qolishiga – 
qarzning (majburiyatning) ko‟chirilishi deyiladi.
Qarzdorning o‟z qarzini boshqa shaxsga o‟tkazishiga faqat kre-
ditorning roziligi bilan yo‟l qo‟yiladi (FK 322-modda). Qarzdor uchun 
qaysi kreditorga nisbatan majburiyatni bajarishning farqi yo‟q bo‟lsa ham, 
kreditor uchun kim yangi qarzdor bo‟lishining ahamiyati bor. Avvalo, 
kreditorning yangi qarzdorning mulkiy holati, ish qobiliyati hamda 
majburiyatni bajarishga qodir bo‟lish-bo‟lmasligi qiziqtiradi. Agar, 
masalan, yuqori malakali usta ishni bajarishni o‟z shogirdiga 
topshirmoqchi bo‟lsa, kreditor ish manfaatlarini ko‟zlab, bunga rozi 
bo‟lmasligi ham mumkin. Dastlabki qarzdor boshqa shaxsga majburiyatini 
o‟tkazganida, kreditorga nisbatan majburiyatni bajarishdan butunlay ozod 
bo‟ladi. Uning barcha majburiyati yangi qarzdor zimmasiga o‟tadi.
Kreditor bilan dastlabki qarzdor o‟rtasidagi munosabatlarga 
asoslangan barcha e‟tirozlarni yangi qarzdor kreditorning talabiga qarshi 
qo‟ya oladi, jumladan, yangi qarzdor ham dastlabki qarzdor kabi 
majburiyatning 
qisman 
bajarilganligini 
yoki 
qarzning 
qisman 
to‟langanligini yoxud hujjatda ko‟rsatilganga qaraganda kamroq summada 
olinganligini aytib, e‟tirozlarini bildira oladi.

223 
Kreditor yangi qarzdordan majburiyatni to‟la hajmda bajarishni talab 
qila oladi, chunki majburiyatni ko‟chirishda uning mazmuni o‟zgarmaydi. 
Masalan, qarz shartnomasida qarzdor almashsa, kreditor yangi qarzdordan 
to‟la hajmda to‟lanishini talab qila oladi.
Agar kafil yoki garovga qo‟yuvchi yangi qarzdor uchun javobgar 
bo‟lishiga rozilik bermasa, kafillik yoki uchinchi shaxs tomonidan berilgan 
garov qarzning boshqa shaxsga ko‟chirilishi bilan bekor bo‟ladi.
Qarzni (majburiyatni) ko‟chirish, ko‟pincha fuqarolarning o‟zaro 
munosabatlarida qo‟llaniladi. Ammo majburiyat qarzdorning shaxsi bilan 
bog‟liq bo‟lsa, qarzni ko‟chirish mumkin emas.
Yozma shaklda tuzilgan bitimga asoslangan talab qilish huquqini 
o‟tkazish va qarzni (majburiyatni) ko‟chirish oddiy yozma shaklda 
qilinishi lozim. Agar bitim notarial tasdiqlangan va davlat ro‟yxatidan 
o‟tkazilgan bo‟lsa, u holda ushbu tegishli shaklga rioya qilingan holda 
amalga oshiriladi. FKning 323-moddasida qarzni ham, majburiyat 
bo‟yicha ijroni ham bir paytda boshqa shaxsga o‟tkazish qoidalari nazarda 
tutilgan. Bunga asosan qarzdorni qarzni to‟lash majburiyatidan ozod 
qilmagan holda qarzni yoki uning bir qismini boshqa shaxsga o‟tkazishga 
ruxsat beriladi. Bu holda har ikkala qarzdor majburiyatning bajarilishi 
uchun sherik (solidar) javobgar bo‟ladi.
Qarzdorning uchinchi shaxs bilan shartnomasi asosida, uchinchi 
shaxs majburiyatining bajarilishi bo‟yicha kreditor oldida emas, balki faqat 
qarzdor oldida burchli bo‟ladi.

Download 2,02 Mb.