Qarzdorning zararni to‟lash majburiyati

268 
Majburiyatni bajarish yuzasidan topshirilgan mol-mulk shartnoma 
shartlariga muvofiq kelmaganda va kreditor bunday hollarda mol-mulkni 
qarzdorga 
qaytarishga 
majbur 
bo‟lganida 
kreditor 
xarajatlarni 
undirilishidan qat‟i nazar, mol-mulk uchun to‟langan pul summalarining 
o‟ziga qaytarilishini talab qilish huquqiga ega. 
Kreditor qarzdorning o‟z vazifasini bajarmaganligi tufayli yo‟qotgan 
mol-mulkining qiymatini yoki mol-mulkning zararlanishi natijasida uning 
qiymati kamayishidan kelgan summalarning to‟lanishini talab qilishi 
mumkin. Ma‟lumki, bozor munosabatlari sharoitida shartnomaviy narxlar 
amal qiladi. Uning asosiy xususiyati shundan iboratki, ba‟zi hollarda 
majburiyat vujudga kelgan paytdagi narx bilan zararni undirish vaqtidagi 
baholar o‟rtasida tafovut bo‟lishi mumkin. Qonunda ushbu holatlar ham 
ko‟zda tutiladi. FKning 324-moddasi 2-qismi mazmuniga ko‟ra, agar 
qonun hujjatlari yoki shartnomada o‟zgacha tartib nazarda tutilmagan 
bo‟lsa, zararni aniqlashda majburiyat bajarilishi kerak bo‟lgan joyda, 
qarzdor kreditorning talablarini ixtiyoriy qanoatlantirgan kunda, bordi-yu, 
talab ixtiyoriy qanoatlantirilmagan bo‟lsa, da‟vo qo‟zg‟atilgan kunda 
mavjud bo‟lgan narxlar e‟tiborga olinadi. Sud vaziyatga qarab, zararni 
to‟lash haqidagi talabni qaror chiqarilgan kunda mavjud bo‟lgan narxlarni 
e‟tiborga olgan holda qanoatlantirishi mumkin. 
Kreditor tomonidan olinmagan va to‟lanilishini qarzdordan talab 
qilishga haqli bo‟lgan daromadlar deganda, qarzdor o‟z majburiyatini 
lozim darajada bajarmaganida kreditorning olishi mumkin bo‟lgan 
daromadlar tushuniladi. Bu ayniqsa, pul majburiyatini bajarmaganlik 
uchun javobgarlik belgilashda yaqqol namoyon bo‟ladi. FKning 337-
moddasiga asosan boshqa shaxslarning pul mablag‟larini g‟ayriqonuniy 
ushlab qolish, ularni qaytarib berishdan bosh tortish, ularni to‟lashni 
boshqacha tarzda kechiktirish yoxud boshqa shaxs hisobidan asossiz olish 
yoki jamg‟arish natijasida ulardan foydalanganlik uchun ushbu mablag‟lar 
summasiga foiz to‟lanishi kerak. 
Foizlar miqdori kreditor yashaydigan joyda, kreditor yuridik shaxs 
bo‟lganida esa, uning joylashgan yerida pul majburiyati yoki uning tegishli 
qismi bajarilgan kunda mavjud bo‟lgan bank foizining hisob stavkasi bilan 
belgilanadi. Qarz sud tartibida undirib olinganida, sud kreditorning talabini 
da‟vo qo‟zg‟atilgan kundagi yoki qaror chiqarilgan kundagi bank foizining 
hisob stavkasiga qarab qondirishi mumkin. Ushbu qoidalar qonunda yoki 
shartnomada boshqa foiz miqdori belgilanmagan bo‟lsa qo‟llaniladi. 
Kreditorning pul mablag‟laridan qonunsiz foydalanish tufayli unga 
yetkazilgan zarar yuqorida ko‟rsatilgan foizlar summasidan oshib ketsa, 

269 
kreditor qarzdordan zararning bu summadan ortiqcha bo‟lgan qismini 
to‟lashni talab qilishga haqli.
Muayyan ishni bajarish majburiyatini bajarmaslik oqibatlari
330-moddada belgilanganidek, majburiyatni real ravishda, aslicha 
bajarilishini ta‟minlashga qaratiladi. FKning mazkur normasi qarzdor 
tomonidan 
majburiyatning 
bajarilmaganida 
shartnoma 
yuzasidan 
bajarilishi lozim bo‟lgan ishni, birinchi navbatda, o‟zi bajarishi yoki 
bajarishni boshqa shaxsga topshirishi va mazkur ishni bajarish uchun zarur 
xarajatlarning to‟lanishini qarzdor zimmasiga qo‟yish huquqini beradi. 

Download 2,02 Mb.