295
qilinadigan shaklda kelishuvga erishilgan bo‟lsa, shartnoma tuzilgan
hisoblanadi.
Shartnoma shartlari (bandlari) muhim, odatdagi va tasodifiy
shartlarga bo‟linadi. Shartnomaning narsasi to‟g‟risidagi shartlar qonun
hujjatlarida bunday turdagi shartnomalar
uchun muhim yoki zarur deb
hisoblangan shartlar, shuningdek, taraflardan birining arizasiga ko‟ra
kelishib olinishi zarur bo‟lgan hamma shartlar muhim shartlar hisoblanadi.
Ba‟zi shartnomalar uchun xos muhim bandlar qonun bilan belgilanadi.
Shuningdek, muhim shartlari matnda o‟z ifodasini topishi shart.
Odatdagi shartlar muayyan majburiyatga oid munosabatni tartibga
soladigan dispozitiv normalar bilan belgilanadigan shartlar hisoblanadi.
Bunday shartlar odatdagidek nazarda tutiladi. Masalan,
mulk ijarasi
shartnomasida mulkni mayda (joriy) ta‟mirlash shart qilib ko‟rsatilsa ham,
ko‟rsatilmasa ham bo‟ladi, chunki bu shart to‟g‟risida qonunchilikda
(dipozitiv xarakterdagi) ko‟rsatma berilgan. Odatdagi shartlar matnda
ko‟rsatilishi shart emas.
Tasodifiy shartlar umumiy huquq me‟yorlari bilan tartibga
solinmagan masalalar bo‟yicha o‟zaro kelishuv bo‟lib ko‟riladi.
Chunonchi, ijaraga olingan mulkni ta‟mirlash muddati to‟g‟risidagi masala
tasodifiy shartlardan biri hisoblanadi. Bunday shart matnda ko‟rsatilishi
shart.
Shartnomada uning ayrim shartlari tegishli
turdagi shartnomalar
uchun ishlab chiqilgan namunaviy shartlar bilan belgilanishi nazarda
tutilishi mumkin. Shartnomada namunaviy shartlarga havola qilinmagan
hollarda, bunday namunaviy shartlar taraflarning munosabatlariga ish
muomalasi odatlari sifatida qo‟llaniladi (FK 359-modda).
Ijro etish jarayonida shartnomani shartlarining mazmuni bo‟yicha
taraflarda
turlicha yondashuvlar, turlicha talqin qilishlar vujudga kelishi
mumkin. FKning 363-moddasida shartnomani sharhlash masalalari o‟z
ifodasini topgan. Unga asosan, sud shartnoma shartlarini sharhlashda
undagi so‟z va iboralarning asl ma‟nosini e‟tiborga oladi.
Shartnomaning
sharti aniq bo‟lmasa, uning asl ma‟nosi uni boshqa shartlarga va butun
shartnomaning ma‟nosiga taqqoslash yo‟li bilan aniqlanadi.
Agar yuqorida bayon etilgan qoidalar shartnomaning mazmunini
aniqlash imkonini bermasa, taraflarning haqiqiy
umumiy xohish-irodasi
shartnomaning maqsadini hisobga olgan holda aniqlanishi kerak. Bunda
barcha tegishli holatlar, shu jumladan shartnoma tuzish oldidan olib
296
borilgan muzokaralar va yozishmalar, taraflarning o‟zaro munosabatlarida
qaror
topgan amaliyot, ish muomalasi odatlari, taraflarning keyinchalik
o‟zlarini qanday tutganligi e‟tiborga olinadi.
