Toshkent davlat yuridik universiteti fuqarolik huquqi darslik I qism

110 
qonunlarda nazarda tutilgan hollar va tartibda marhumga tegishli bo„lgan 
shaxsiy-nomulkiy huquqlar va boshqa nomoddiy ne‟matlar boshqa 
shaxslar, shu jumladan, huquq egasining merosxo„rlari tomonidan amalga 
oshirilishi va himoya qilinishi mumkin. 
Nomoddiy ne‟matlar – qonun tomonidan tan olinadigan, muhofaza 
qilinadigan moddiy ko„rinishga ega bo„lmagan hamda egasi (sohibi)ning 
shaxsidan ajratish mumkin bo„lmagan ne‟matlardir. 
Nomoddiy ne‟matlarning quyidagi turlari mavjud: 
- intellektual faoliyat natijalari; 
- xizmat va tijorat siri; 
- shaxsiy nomulkiy huquqlar. 
Nomoddiy ne‟matlarning bir qismi, ya‟ni intellektual faoliyat 
natijalari, xizmat va tijorat siri iqtisodiy mazmunga ega bo„lib, tovar 
shakliga kiradi va mulkiy muomalada mutlaq huquq obyektlari sifatida 
namoyon bo„ladi. 
Shaxsiy nomulkiy huquqlar esa fuqarolik muomalasida o„ziga xos 
tarzda, tovar shakliga kirmagan va iqtisodiy mazmunga ega bo„lmagan 
holda namoyon bo„ladi. 
Nomoddiy ne‟matlarning fuqarolik huquqi obyekti sifatidagi 
xususiyati shundaki, bunda birinchidan, buzilgan nomoddiy huquq 
mazmunidan, ikkinchidan, bunday buzilish oqibatlari xarakteridan kelib 
chiqqan holda fuqarolik huquqlarini himoya qilish usullaridan foydalanadi. 
Nomoddiy ne‟matga nisbatan huquqlarni himoya qilishda ko„p 
hollarda sud huquqni qayta tiklash yoki huquqbuzarliklarni to„xtatishni 
ta‟minlovchi choralar ko„radi. Nomoddiy ne‟matlar orasida shaxsning 
(yuridik shaxsning ham) sha‟ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro„si 
alohida o„rinni egallaydi. Ayni vaqtda nomoddiy ne‟matlar shaxsiy 
huquqlar nomi bilan yuritiluvchi o„ziga xos huquqlar majmuini ham o„z 
ichiga oladi (masalan, nomga, yashash joyini tanlashga, yozishmalar 
daxlsizligi, ya‟ni sir saqlanishiga bo„lgan huquq kabilar). 
FKning 99-moddasida nomoddiy ne‟matlar huquq sohibiga yo 
tug„ilgandan boshlab tegishli bo„ladi (yashash huquqi, sog„-salomat 
bo„lishiga bo„lgan huquq, shaxs sha‟ni, shaxsiy daxlsizligi, shaxsiy hayot 
daxlsizligi, xususiy va oilaviy sirga bo„lgan huquqlar kabi) yoxud qonunga 
muvofiq huquq subyektiga tegishli bo„ladi (masalan, nomga bo„lgan 
huquq, erkin ko„chib yurish huquqi, yashash joyini tanlash huquqi kabi) 
deb ko„rsatilgan. 
Nomoddiy ne‟matlar shaxsning o„zidan begonalashtirilmaydi, biroq 
ularni amalga oshirish va himoya qilish uchinchi shaxslarga topshirilishi 

111 
mumkin (masalan, yangi tug„ilgan chaqaloqqa ism qo„yish ota-onasi 
tomonidan amalga oshiriladi). 
Nomoddiy ne‟matning ashyoviy mazmunga ega emasligi, uning 
sohibi bo„lgan subyektning shaxsi bilan uzviy bog„liq ekanligi zarur 
elementlar hisoblanadi, ba‟zan ularning birortasi bo„lmasligi ham mumkin. 
Nomoddiy ne‟mat o„z sohibining shaxsini individuallashtiradi, ijtimoiy 
mavqeini xarakterlaydi. Nomoddiy ne‟matlarning amal qilish muddati 
cheklanmagan. 
Ayni vaqtda bu belgilar shartli xarakterga ega, masalan, intellektual 
mulk nomoddiy ne‟mat sifatida qaralsa ham, fuqarolik muomalasida 
o„ziga xos tovar sifatida harakatda bo„lishi mumkin. 

Download 2,02 Mb.