19
pigmentlar, turli sovunlanmaydigan moddalar va o’simlikning o’sish davrida hamda
moyli urug’ yetilish davrida sintezlanadigan ba’zi moddalar kiradi
[3]. Qayta ishlash
jarayonlarida texnologik parametrlar (harorat, namlik, bosim va b.) bu moddalarning
ko’pchilligi o’z xususiyatlarini o’zgartirib nafaqat moy sifatiga ta’sir qiladi, balki
ulardan ikkilamchi mahsulot sifatida foydalanish imkonini ham kamaytiradi.
Bu moddalar yog’ va moylar tarkibida kam miqdorda bo’lsa ham, yog’ va
moylar xossalariga sezilarli ta’sir ko’rsatadi.Masalan, fosfotidlar, sterinlar,
tokoferollar va boshkalar yog’ning fiziologik qimmatini oshirsa, ayni vaqtda erkin
yog’ kislotalari va gossipol uning sifatini kamaytiradi. Dastlabki yog’larning tabiati
va
sifatiga, uning qullanilishiga qarab hamroh moddalarni miqdori standartlar va
texnik shartlar bilan chegaralanadi.
Yog’lardagi hamroh moddalar shartli ravishda ikki guruhga ajratiladi:
1) guruh-urug’larning yetilishida hosil bo’lib va to’planib yog’
olish
jarayonida yog’ga o’zgarmagan holda o’tadigan hamroh moddalar;
2) guruh-urug’ tarkibida bo’lgan va yog’ olish jarayonida yog’ga o’zgargan
holda o’tadigan yoki yog’ olish jarayonila xom ashyoga texnologik omil (yuqori
temperatura ), namlik, bosim va boshqalar ta’siri natijasida yoki yog’ning va moyli
xomashyoning nomuvofiq Sharoitda saqlanishi natijasida hosil bo’ladigan hamroh
moddalar. 1 va 2 guruh hamroh moddalarining asosiy namunalari (ko’rinishlari)
quyida keltirilgan:
• Tarkibida fosfor bo’lgan moddalar (fosfolipidlar);
• Pigmentlar (karotin, ksantofill, gossipol, xlorofill);
• Mumlar (mumsimon moddalar);
• Tokoferollar va boshqa yog’da eruvchi vitaminlar;
• Sterollar(steridlar);
• Erkin yog’ kislotalari;
• Ta’m va hidni belgilovchi moddalar;
• Sulfolipidlar; glikolipidlar,glikoproteidlar, fosfoproteidlar va shu xildagi
boshqa birikmalar.
