UZLIKSIZ TA‘LIM PEDAGOGIKASI
170
rag‘batlantirish kerak. O‘qituvchining madaniy aloqasi, takti, uning o‘quvchilar bilan bo‘lgan o‘zro munosabatining
turli formalarida - darsda, darsdan tashqari ishlarda, dam olishda namoyon bo‘ladi.
O‘qituvchining takti darsning hamma etaplarida kerakdir. Ayniqsa, o‘qituvchi o‘quvchilarning xulqini va
bilimini baholayotganida unga katta ahamiyat berishi kerak. Takt o‘qituvchining javobini eshita olishda ifodalanadi.
Hamma o‘quvchilar ularning javoblarini qunt va hurmat bilan eshita oladigan o‘qituvchiga javob berishni yaxshi
ko‘radilar. Ularning javoblarini jilmayish, imo-ishora bilan ma'qullash juda muhimdir. O‘quvchilarning javoblarini
baholash momenti ham juda katta ahamiyatga ega.
O‘qituvchi o‘quvchilar oldida aktyor singari o‘z rolini ijro eta olishi kerak ya'ni, turli xil vaziyatlardan chiqa
olishi kerak. Darsdan tashqari vaqtda esa - erkin, dilkash, samimiy bo‘lishi kerak.
Muloqot jarayonidagi taktikani to‘g‘ri tanlay olish rolli vazyaitlarni qo‘llay bilishga bog‘liqdir. Rolli
vaziyatlarning 4 turi mavjud:
1. «Yuqoridan yondashish» vaziyatida o‘qituvchi o‘zining mustaqilligini, mas'uliyatni his eta olishni ko‘rsatadi.
2. «Quyidan yondashish» vaziyatida o‘ziga, o‘z kuchiga ishonmagan o‘qituvchi shaxsi namoyon bo‘ladi.
3. «Yondan yondashish» vaziyatida esa xushmuomala, o‘zini tuta oladigan, vaziyatni tushuna oladigan, atrofdagilarning
qiziqishini tushuna oladigan va javobgarlikni o‘quvchilar bilan birgalikda teng his qiladigan o‘qituvchi shaxsi namoyon
bo‘ladi.
«Quyidan yondashish» vaziyati o‘qituvchilarda mustaqillik tuyg‘usining namoyon bo‘lishiga mo‘ljallangan.
«Yuqoridan yondashish» vaziyatida tarbiyalanuvchi o‘zini har doim boladay his qiladi. Maslan: bu vaziyatdan bolalar
bog‘chasida foydalanamiz.
Demak, o‘qituvchi o‘quvchilar bilan hamkorlikda ishlashi, pedagogik taktning talablariga rioya qilishi va
muloqot taktikasini egallangan bo‘lishi kerak.
Pedagogik takt mahorat bilan birgalikda hosil bo‘ladi. U - o‘qituvchining ma'naviy etukligining, uning o‘z
ustida ishlab, orttirgan maxsus bilimlar va mahoratining natijasidir. Eng muhimi o‘qituvchi bolalarning yosh
psixologiyasini va individual xislatlarini bilishi kerak. Shu bilan birga o‘qituvchining axloq asoslari va normalarini,
bolalarning xatti-harakatlarida ma'naviy tomonni ko‘ra bilishi ham juda muhimdir. O‘qituvchi ziddiyatli vaziyatdan
chiqishi uchun quyidagi qoidalarni hisobga olishi kerak:
avvalambor, o‘qituvchi ziddiyatni bartaraf etishi kerak;
o‘z xatti-harakati bilan sherigiga ta'sir qila olishi kerak (o‘quvchiga, hamkasbiga);
suhbatdoshining xatti-harakati, yuz bergan vaziyatni tushunmasdan turib xulosa chiqarishga shoshilmasligi
kerak;
o‘quvchi bilan bog‘liqlikni iloji boricha avvalroq anglab olish muhimdir;
xulosa to‘g‘ri chiqarilganligiga hammani ishontira olishi kerak.
