1.4. Shponkali birikmalar, ularning turlari, ishlatilish sohalari. Shponkali birikmalarni mustahkamlikka hisoblash.
Shponkali va shilitsli birikmalar yordamida shkiv, tishli g’ildirak, mufta va shunga o’xshash detallar vallarga mahkamlanadi. Bunda birikma asosan burovchi moment bilan yuklanadi.
Shponkali birikmalar. Bu birikmalar val, shponka hamda g’ildirakni (shkiv, tishli g’ildirak, yulduzcha va boshqalar) gubchagidan iborat bo’lib, shponka burovchi momentini uzatish uchun ishlatiladi. Shponkali birikmaning afzalligi bu uning tuzilishi oddiy bo’lib, ularni yig’ish va qismlarga ajratish nisbatan yengil va arzonligidadir. Kamchiliklari: shponka uchun mo’ljallangan o’yiq bo’lishi, bu esa shu kesimning mustahkamligini kamaytiradi. O’yiqlarda kuchlanishlarni to’planishi birikmaning mustahkamligini val hamda g’ildirakning mustahkamligidan kichikligi. Shuning uchun shponkali birikmalar dinamik yuklanish bilan ishlaydigan va katta tezlik bilan xarkatlanuvchi vallarda ishlatish tavsiya etilmaydi. Kamchiliklardan yana biri bu xar bir shponka o’tkaziladigan joyiga moslab o’rnatilishi kerak, shuning uchun katta seriya bilan tayyorlanadigan uzellarda xam tavsiya etilmaydi.
Shponkali birikmalar zo’riqqan va zo’riqmagan bo’lishi mumkin.
Zo’riqmagan birikmalarda prizmatik, segmantli shponkalar, zo’riqqan birikmalarda silindrsimon, ponasimon shponkalar ishlatiladi.
1.13-rasm
1.14-rasm
1.15-rasm
Prizmalik shponkalar. Bu shponkalarda ishchi tomonlari h bo’lib, uning uchlari aylanasimon tekis yoki bir tomoni aylanasimon ikkinchi tomoni tekis bo’lishi mumkin.
O’lchamlari valning diametriga nisbatan jadvaldan tanlanadi.
Tanlangan shponka yon yoqlari burovchi moment ta’sirida hosil bo’lgan ezilishdagi kuchlanishga (16-rasm) tekshiriladi, bunda
Bu yerda: T – buruvchi moment N mm hisobida;
 - shponkaning hisobiy uzilish;
t2 - shponkaning gubchakaga o’tkazilgan qismning
balandligi;
 - ezilishdagi kuchlanishning ruxsat etilgan
qiymati, MPa.
Shponkaning uzunligi gubchakaning uzunligidan 510 mm kam olinadi. Bunda ikki uchi tekis bo’lgan shponkaning uzunligi  , ikki uchi aylanasimon bo’lgan shponkaning uzunligi  . v -shponkaning eni.        
Agarda ezilishdagi Hisobiy kuchlanishning qiymati ruxsat etilgan qiymatdan 5% ko’p bo’lsa, shponkaning uzunligini oshirish yoki shilitsli shponka bilan almashtirish tavsiya etiladi.
Burovchi moment qiymatlari nisbatan kichik bo’lganida segmentli shponkalarni ham ishlatish mumkin. 16-rasm Shponkaning balandligi h=0,4d, uzunligi ld. Bu shponkalar ham ezilishga hamda ensiz bo’lgani uchun qo’shimcha ravishda kesilishga tekshiriladi.
 
bu yerda b – shponkaning eni.
Silindrsimon shponka. Standart asosida tayyorlanib o’yiqqa ma’lum darajada tig’izlik bilan o’rnatiladi. Bunday shponkalar valning tayanch uchi kalta bo’lgan hollarda ishlatilib uzunligi l=(3...4)dsh; diametri dsh=(0,130,16)d olish tavsiya etiladi. Tanlangan shponkani ezilishga tekshiriladi.
bu yerda: dsh - shponkaning diametri;
d- valning diametri.
Shponkaning sonini uzatilayotgan momentiga nisbatan quyidagicha aniqlash mumkin.
Standart bo’yicha tayyorlanadigan shponkalar uchun mustahkamligi 500 MPa dan kam bo’lmagan uglerodli va legirlangan po’lat materiallar ishlatiladi. Ruxsat etilgan kuchlanishlarning qiymati ish rejimiga, val hamda vtulka materiallarning mustahkamligiga bog’liq bo’lib qiymatlarini quyidagicha olish tavsiya etiladi.
Birikmada gubchak po’lat materialdan tayyorlangan bo’lsa, σez=120 MPa; gubchak cho’yan materialdan tayyorlangan bo’lsa, σez=70 MPa. Yuklanish zarb bilan ta’sir bo’lganda bu qiymat 50 % kamaytiriladi.
1.5. Shlitsli birikmalar, ularning turlari, ishlatilish sohalari. Shlitsli birikmalarni mustahkamlikka hisoblash.
Valning sirtida va unga o’rnatilgan detall gupchagi teshigining sirtida ariqchalar o’yilib, detallardan birining chizig’i, ikkinchisining botig’iga tushadigan qilib o’rnatilsa, shilitsli birikma hosil bo’ladi. Bunday birikmalarda shponkali birikmalardagiga nisbatan quyidagicha afzalliklari bor: birinchidan detallar valda yaxshi markazlanadi, kerak bo’lganda ularni val o’qi bo’ylab suriladigan qilib o’rnatish xam mumkin; ikkinchidan o’lchamlari bir xil bo’lgan birikmalarda shilitsli birikmalar shponkali birikmalarga nisbatan katta burovchi moment uzata olishi mumkin; uchinchidan yuklanish zarb bilan bo’lganda xam ishda ishonchli.
1.16-rasm
Shilitsli birkmalarning barcha o’lchamlari standartlashgan bo’lib, shakli to’g’ri to’rt burchakli evolventa va uchburchakli bo’lishi mumkin. Bulardan eng ko’p tarqalgani to’g’ri to’rtburchak shaklli shilitslardir.
To’g’ri to’rtburchak tishli shilitsli birikmalarda detallar shilitslarning tish osti va tashqi diametri bo’yicha yoki yon tomonlari bilan markazlashtiriladi (a,b,v.-rasm), hamda jadvaldan burovchi momentga nisbatan tanlanadi.
Markazlashtirish D yoki d bo’yicha bo’lsa gubchak va val o’qlarini o’qdoshligi yon bo’yicha markazlashtirganga nisbatan yaxshi bo’ladi. Yon yoqlari bilan markazlashtirish ish sharoiti og’ir bo’lgan xollarda tavsiya etiladi, chunki bunda tishlarga yuklanish nisbatan bir tekisda yuklanadi.
Bu birikmalar standart asosida uch xil seriyaga bo’linadi, yengil seriya (D=26... 120 mm, tishlar soni Z=6;8;10), o’rtacha seriya (D=14...125 mm, tishlar soni Z=6;8;10), og’ir seriya (D=20...125mm, tishlar soni Z=6;10;20).
Asosan yengil seriya qo’zg’almas birikmalarda ishlatiladi. O’rta seriya qo’zg’aluvchan birikmalar, og’ir seriya esa burovchi moment katta bo’lganda qo’zg’almas va qo’zg’aluvchan xolda ishlatiladi.
Evolventa shaklli shilitsli birikmalarni standart asosida yon tomonlari bilan markazlaщtiriladi, kamdan-kam tashqi diametri bo’yicha markazlashtiriladi. Bu birikmalar to’g’ri to’rtburchakli birikmalarga nisbatan shilitslarni nisbatan kupligi Hisobiga anikligi, mustahkamligi yuqori. Kesish texnologiyasi yengil, nisbatan arzon. Shuning uchun bunday birikmalar keng tarkalgan. Bu birikmalar xam qo’zg’almas yoki qo’zg’aluvchan bo’lishi mumkin.
Uchburchak shilitsli birikmalar, nisbatan katta bo’lmagan momentlarni uzatish uchun qo’zg’almas birikma shaklida ishlatiladi. Shilitslarni sonlari 70 tagacha bo’lishi mumkin. Markazlashtir faqat yon tomonlari bilan bo’ladi. Asosan asbobsozlik sanoatida kup ishlatiladi.
1.17-rasm
To’g’ri to’rt burchakli shilitslarni hisobi, 18-rasm. Bunday shilitsli birikmalarni ishlatish darajasi yeyilishga hamda eziliщga chidamliligi bilan belgilanadi. Jadvaldan valning diametriga nisbatan standart asosida tanlab olinadi va ezilish va yeyilishlarga kuchlanishlarni Hisobiy qiymatlari aniqlanib, ruxsat etilgan qiymat bilan solishtiriladi.
1.18-rasm.
Ezilishga hisoblash. Hisobiy kuchlanishni qiymati quyidagicha aniqlanadi.
bunda: M- uzatilayotgan aylanuvchi momenti, SF – valning o’qiga nisbatan olingan ishchi yuzaning umumiy statik momenti, mm3/mm. (jadval), l – shilitsning uzunligi, mm.
1.3-jadval
Seriya
|
Shlitsning o’lchamlari
z x d x D
|
b
|
SF, mm3/mm
|
O’lchamlari, mm
|
Yengil
|
8x36x40
|
7
|
182
|
8x42x46
|
8
|
211
|
8x46x50
|
9
|
230
|
8x52x58
|
10
|
440
|
O’rta
|
8x36x42
|
7
|
343
|
8x42x48
|
8
|
396
|
8x46x54
|
9
|
600
|
Og’ir
|
10x42x52
|
6
|
978
|
10x46x56
|
7
|
1020
|
Yeyilishga hisoblash. Yeyilishga chidamliligi quyidagicha aniqlanadi.
Shilitsli birikmalar o’lchamlari uning mustahkamlik va bikrligi bilan belgilanadi. Agarda σyeyl, σez larning Hisobiy qiymatlari, puxsat etilgan [σez], [σyeyl] qiymatlaridan 5 % ga oshsa l uzunlikni oshiradi yoki boshqa seriya olinadi.
Ruxsat etilgan kuchlanishlar. Yuzasi toblanmagan qo’zg’almas shilitsli birikmalar uchun [σez] =30÷70 MPa, toblangan bo’lsa [σez] =80÷180 MPa, yuzasi toblan o’q bo’yicha xarakatlanuvchi birikmalar uchun [σez] =5÷15 MPa.
Yeyilishga ruxsat etilgan kuchlanish qiymati ishga yuzaning termik qayta ishlanishiga hamda qattiqligiga bog’liq bo’lib, termik qayta ishlanish yaxshilanish bo’lganda σyeyl =0,032 NV, toblash bo’lganda σyeyl =0,3 NRS
2-BOB. MASHINASOZLIKDA ISHLATILADIGAN AJRALMAS BIRIKMALAR.
2.1. Payvand birikmalar turlari, payvandlash usullari, afzallik va kamchiliklari.
Payvand birkmalar ajralmaydigan birkmalarning asosiy turi bo’lib, mashinasozlikda va qurilish ishlarida juda keng ko’llaniladi.
Payvandlash darzlar, o’yiqlar, yoriqlar, singan joylar, sinib qolgan jismlarni ulashda, yamab berkitish va detallarni bir-biriga ulashda qo’llaniladi.
Payvandlash bir qancha usullarda amalga oshirnladi, ulardan yoy yordamida va gaz alangasida dastaki va mexanizatsiyalashgan usulda payvandlash keng tarqalgan.
Yoy yordamida payvandlash uchun o’zgaruvchan tok manbalari (payvandlash transformatori) yoki o’zgarmas tok manbalari (payvandlash to’g’rilagichlari va o’zgartkichlari)dan foydalaniladi.
O’zgarmas tokda payvandlashda detal manbaning manfiy qutbiga (teskari qutiblilik) yoki musbat kutbiga (to’g’ri qutiblilik) ulanishi mumkin. Detal musbat qutbbga ulanganda ko’p issiqlik ajralib chiqadi.
Detal yuzasini payvandlashga tayyorlshn uchun qirralar kertib kengaytiriladi, tozalanadi, organik eritmalar yoki kaustik soda yordamida yuvib yog’sizlantiriladi.
Payvand chok sovitgandan so’ng unga yo detal sirti bilan bir tekis bo’ladigan qilib, yoki chokdan detalga ravon o’tadigan qilib ishlov beriladi.
Po’lat detallarni payvandlash asosan metall elektrodlar 1-12 mm diametrli Sv-0.8, Sv-08 GA simi vositasida elektr yoy yordamida bajariladi. Sim tarkibida stabillovchi (yoyning turg’un yoninshga yordam beruvchi), ximoyalovchi (atmosferaning zararli tasiridan) shlak va gaz hosil qiluvchi, ba’zan esa chokning sifatini yaxshilaydigan ko’p chatuvchi va legirlovchi elementlar bo’lgan qatlam bilan qoplanadi.
Yaxshi payvandlanadigan kam uglerodli va kam legirlangan po’latlar (15X, 20X) oldindan qizdirmasdan va keyin ishlov bermasdan E-34, E-38, E-42, E-42A, E-46 elektroddar bilan o’zgaruvchan tokda payvandlanadi.
O’rtacha uglerodli, ko’p uglerodli va ko’p legirlangan po’latlar teskari qutbli o’zgarmas tokda payvandlanadi. Bunda detallar chokning ichki kuchlanishlarini va nuqsonlarini yo’qotish maqsadida 150-700°C (odatda 250°300°C) gacha qizdiriladi. Payvandlangandan keyin metel toblanadi va bo’shatiladi.
Katta detallar to’g’ri qutbli o’zgarmas va o’zgaruvchan tokda, yupqadevorli detallar esa teskari qutbli tokda payvanldanadi.
Gaz alangasida payvandlashdan asosan qalinligi 2-3 mm bulgan yupqa detallarni payvandlash uchun foydalaniladi. Payvandlash materiali sifatida Sv-08, Sv-08A, Sv-08GS va boshqa turdagi simlar ishlatiladi. Payvandlashdan oldin chok gorelka yordamida 650-700°C temperaturagacha qizdiriladi.
Cho’yan detallarni payvandlash gaz alangasida yoy yordamida xam bajariladi. Payvanllashshning uch turi bor: butun detalni 500-700°C gacha pechda yoki ko’rada qizdirib payvandlash; gorelka yordamida detalning ayrim joylarini 250-450°C gacha qizdirib payvandlash (chala qizdirib payvandlash); qizdirmasdan payvandlash (sovuqlayin payvandlash). Payvandlangan birkma asta-sekin sovitidadi.
Bolg’alanuvchan cho’yan uchun: mis-temir elektrodlar, CSh-4 markali po’lat elektrodlar, latun yoki monel-metalldan ishlangan 3-4 mm diametrli chiviqlar ishlatiladi.
Alyuminiy va uning qotishmalaridan ishlaangan detallar avval yaxshilab tozalanadi. 250°C gacha qizdiriladi va yoy yordamida payvandlanadi. Gaz yordamida payvandlash neytral atsetelen alangasida bajariladi.
Mis va mis qotishmalaridan tayyorlangan detallarni payvandlash gaz yoki yoy yordamida amalga oshiriladi. Misli yoy yordamida payvandlashda M1 markali mis sim yoki fosforli mis sim, ko’mir yoki grafit elektrodlar ishlatiladi.
Latun va bronzalar tarkibida bor bo’lgan qoplamali ko’mir elektrodlar bilan amalga oshiriladi.
Barcha detallarni payvandlashda payvandlash materiali sifatida payvandlanadigan material bilan bir jinsli material ishlatiladi.
Payvand birikmalar uchma-uch, ustma-ust va burchak ostida amalga oshiriladi. Payvand choklar shakliga qarab ustma-ust va burchakli choklarga bulinada.
Chunki payvand birikmalarda boshqa ajralmas birikmalardagiga qaraganda birmuncha afzalliklari bor, masalan birikma kam mehnat talab qilishi bilan birga, metallni tejashga imkon beradi. Bundan tashqari, murakkab shakilli yirik cho’yan quymalar o’rniga payvand birikma vositasida tayyorlangan yengil po’lat detallar ishlatilishi, materialni 30-40% tejashga imkon beradi.
Payvandlashni suyuqlantirib va bosim ostida payvandlash usullariga bo’linadi.
Suyuqlantirib payvandlashga elektr yoyi, elektroshlok usulida, gaz alangasida, elektron nuri yordamida plazma, lazer nuri yordamida va boshqa payvandlashlar usullari kiradi.
Bosim ostida payvandlashga kontakt usuli, ishqalab, portlash, sovuqlayin va boshqa usullar kiradi.
Sanoatda asosan elektr yoyi yordamida, gaz alangasini yordamida hamda kontakt usulida payvandlashlar ko’p ishlatiladi.
Elektr yoyi yordamida payvandlashda maxsus elektroddan (ustki qismi suyuq shisha aralashmasi qoplangan metall sterjen) foydalaniladi. Payvandlash jarayonida erigan metal chok hosil qiladi, bunda sterjen ustidagi aralashma erib chokni ustini qoplaydi (flyusi) bu esa xavo tarkibidagi kislorod va azotdan chokni saqlaydi, natijada chok sifatli bo’ladi.
Dastaki yordamida kam, o’rtacha uglerodli po’lat materiallarni payvandlashda E34, E42, E42A, E46, E46A va boshqa markali elektrodlar ishlatiladi. E xarfi keyingi sonlar mustahkamlik chegarasini eng kichik qiymatni bildiradi. Masalan E46A mustahkamlik chegarasi σm=460 MPa, A xarfi payvand chok sifatli ekanligini bildiradi.
Dastaki yordamida kalta, noqulay joylashgan choklarni hosil qilishda foydalaniladi. Katta seriya bilan tayyorlanadigan konstruksiyalarni hosil qilishda avtomatik chok hosil qiluvchi uskunalarda foydalaniladi, bunda unumdorligi dastaki yordamiga bajarilgan ishga nisbatan 10÷20 maratagacha oshadi.
Kontakt payvandlashda – biriktiriladigan joyda kerakli darajada tok yordamida qizdiriladi, bunda ulanadigan joyi plastik xolatga keladi, unda detallar ma’lum kuch bilan siqilganda payvand chok hosil bo’ladi.
Detallarni o’zaro uchma-uch, ustma-ust va burchak ostida payvandlash mumkin.
Payvand choklar shakliga qarab ustma-ust va burchakli choklarga bo’linadi.
Uchma-uch payvandlash. Detallarning bir tekislikda joylashgan ikki uchini bir-biriga uchma-uch payvandlash natijasida hosil bo’lgan payvand chok uchma-uch payvand chok deyiladi. Odatda, ulanadigan detallarning uchlariga
mahsus ishlov berib, payvandlash uchun tayyorlanadi.
2.1-rasm.
Payvand choklarning mustahkamligini hisoblashda chokning ko’ndalang kesimida ta’sir etayotgan kuchlanish qiymati uning hamma nuqtalarida bir xil deb qabul qilinadi va bu kuchlanishning qiymati payvand chokka ta’sir qiluvuchi kuchlarga nisbatan quyidagicha aniqlanadi.
bu yerda: F- cho’zuvchi kuch, N;  - cho’zilishdagi kuchlanishni Hisobi qiymati; - chokning qalinligi, mm; l - chokning uzunligi, mm.
Ustma-ust payvandlash. Ulanish lozim bo’lgan ikki detalning, masalan, listning biri ikkinchisi ustiga qo’yib payvandlansa, ustma-ust chok hosil bo’ladi. Bunday hollarda payvand chokning ko’ndalang kesimi uchburchak shaklida bo’ladi va burchakli yoki valiksimon chok deb ataladi. Chokning shakli normal, botiq va qabariq bo’lishi mumkin.
2.2-rasm.
Qabariq chok detalning ulangan joyidagi kesimini sezirarli darajada o’zgartiradi, bu esa, o’z navbatida shu yerda kuchlanishlarning qo’shimcha to’planishiga sabab bo’ladi. Ana shu nuqtaiy nazarda, choklarning botiq bo’lgani yaxshi. Ammo choklarni botiq qilish qo’shimcha mehnat talab etadi. Shuning uchun aksaryat choklar normal shaklda tayyorlanadi. Lekin o’zgaruvchan kuch ta’sir etadigan hollarda chokning botiq qilib tayyorlash tavsiya etiladi. Burchakli choklarni asosiy xarakterli o’lchamlari bu uning kateti va balandligi. Chokning balandligi uning katetiga bog’liq bo’lib, quyidagicha h=ksin450=0,7k aniqlanishi mumkin.
Qalinligi =3 mm bo’lgan listlar uchun katet K ning eng kichik qiymati 3 mm bo’lishi mumkin. Detallarni ustma-ust payvandlashda choklarni ta’sir etayotgan kuch yo’nalishiga tik, parallel, ma’lum burchak hosil qilib joylashtirish mumkin, birinchi holda payvand chok ro’para chok deb ikkinchi holda-yonbosh chok, uchinchi holda esa qiyshiq chok deb ataladi.
Yonbosh payvand chok. Bunday choklarda asosiy kuchlanish chokning m-m kesimidagi urinma kuchlanishidir (21-rasm). - kuchlanishni chokning uzunligi bo’yicha taqsimlanishi, payvandlangan detallarning bikrligiga bog’liq. Agarda bu bikrlik bir xil bo’lsa kuchlanish bir tekis taqsimlanadi, har xil bo’lganda notekis taqsimlanadi.
2.3-rasm.
Shuningdek, yonbosh chok qanchalik uzun bo’lsa, kuchlanishni xam shunchalik notekis taqsimlanadi, shuning uchun chokning uzunligini  olish tavsiya etiladi.
Cho’zuvchi kuch ta’sirida yonbosh choklardagi kuchlanish qiymat quyidagicha aniqlanadi:
bu yerda: 0,7 –chokning m-m kesim bo’yicha qalinligi.
Yonbosh choklar nosimmetrik bo’lganda 25-rasm chokning uzunligini shu chokdan detalning og’irlik markazigacha bo’lgan masofani teskari proporsional tarzda olinadi, ya’ni
bunda har ikki tomonidagi choklarda kuchlanish qiymati bir xil bo’lib, qiymati quyidagicha aniqlanadi:
2.4-rasm.
O’zaro tik qilib payvandlash. Bunday payvandlashda detallar o’zaro uchma-uch (b) yoki burchakli chok (a) yordamida biriktiriladi. Payvandlash dastagi yordamida bajarilsa burchakli chok hosil bo’ladi va cho’zilish va moment ta’siridan mustahkamligi quyidagicha aniqlanadi (rasm,a).
Payvandlash avtomatik ravishda bajarilsa uchma-uch chok hosil bo’ladi, bunda chokningmustahkamligi quyidagicha aniqlanadi (b-rasm):
2.5-rasm.
Kontaktli payvandlash usuli. Listlar ustma-ust kontaktlanib payvandlansa, chokning mustahkamligi listning mustahkamligiga teng bo’ladi. Shuning uchun bunday hollarda chokni alohida hisoblab o’tirishga hojat qolmaydi.
Listlar ustma-ust ikki xil usulda payvandlanishi mumkin, bulardan biri nuqtaviy, a-rasm ikkinchisi lentaviy, b-rasm payvandlash usullaridir.
Nuqtaviy payvandlashda listlarning payvandlanadigan qismlari ustma-ust qo’yiladi va bir necha nuqtasida biriktiriladi. Bunda har bir nuqtaning diametri listning qalinligiga nisbat tanlanadi, ya’ni:
agarda δ 3 mm bo’lsa d=1,2δ 4 mm
agarda δ > 3 mm bo’lsa d=1,5δ 5 mm
Nuqtali payvand chok orasidagi va qirralardan eng chetidagi nuqtalargacha bo’lgan masofa quyidagicha olinadi (2.6- rasm,a).
Nuqtaviy payvand birikma kesimidagi kuchlanish
bu yerda: z - payvand nuqtalar soni; i - har bir nuqtadagi qirqilish mumkin bo’lgan teksliklar soni.
Kontaktlab payvandlashning lentaviy turi listlarning biriktirilgan qisimlarida lenta shaklidagi chok hosil qilishidan iborat. Bunda chokdagi kuchlanish quyidagicha aniqlanadi:
Bu yerda: v - payvand chokning eni;  - chokning uzunligi. Bunday birikmalarda nuqtaviy payvand birikmaga nisbatan kuchlanish to’planishi kam bo’ladi.
2.6-rasm.
2.2. Payvand choklarning mustahkamligi va hosil bo’ladigan kuchlanish.
1. Uchma-uch payvandlash, detallarning tekislikda joylashgan ikki uchini bir - biriga uchma-uch payvandlash natijasida hosil bo’lgan payvand chok uchma-uch chok deyiladi. Payvavd choklarning mustahkamligini hisoblashda chokning ko’ndalang kesimiga ta’sir etayotgan kuchlanish qiymati uning xamma nuqtalarida bir xil deb qabul qilinadi va payvavd chokka ta’sir qiluvchi kuchlarga nisbatan quyidagicha aniqlanadi:
1) chuzuvchi gsuch taksadada (2.7-rasm)
uchma – uch chok.
uchma – uch V – simon.
uchma – uch X – simon.
2.7-rasm
Cho’ziluvchi kuch ta’sirida σr=F/b*1≤[σr]
Siquvchi kuch tasirida σc=F/b*1≤[σc]
Eguvchi moment ta’sirida σM=M/W=6M/bℓ2≤[σr]
2.8-rasm.
Qiyshiq choklarda 
bu yerda σr=F*Sinα/b*1≤[σr]
τ= F*Cosα/b*1≤[σr]
Ustma-ust payvandlash, ikki detalning biri ikkinchisining ustiga qo’yib payvandlansa, ustma-ust chok hosil bo’ladi. Bunday xollarda payvand chokning ko’ndalang kesimi uchburchak shaklida bo’ladi va burchakli yoki valiksimon chok deyiladi. Chokning kateti K va balandligi h burchakli choklarni xarakterlovchi asosiy o’lchamlardir (2.9-rasm).
2.9-rasm.
Chokning balandligi h, uning kateti bilan bog’liq bo’lib, quyidagicha
h=(0.7 — 1.0)K aniqlanishi mumkin. Choklar ro’para va yonbosh choklarga bo’linib, ro’para chokning uzunligi 50K dan kam bo’lmasligi kerak. Ro’para choklarning orasidagi masofa C>4b qilib olinadi. Payvand choklarning mustahkamligi quyidagicha aniqlanadi:
1. Ro’para payvand choklar chuzuvchi va siquvchi kuch tasirda bo’lganda τ=F/b*2d < [τ] bo’ladi. (2.10-rasm).
2.10-rasm
Payvand choklarining mustahkamligiga ko’p narsalarga bog’liq masalan, o’zaro – payvandlanayotgan detal materialining sifati va, payvandlash texnologiyasi, payvandlash turi, ta’sir etayotgan kuchning o’zgaruvchan yoki o’zgarmasligiga.
Cho’yan, rangli metall qorishmalari, ko’p uglerodli po’lat materiallarni payvandlash nisbatan qiyin, kam yoki o’rtacha uglerodli po’lat materiallarni esa payvandlash yengil. Payvandlanganda choklar avtomatik ravishda bajarilgan bo’lsa, bunday choklarning mustahkamligi dastaki yordamidaolingan chokka nisbatan mustahkam bo’ladi.
Jadvalda kam, o’rta uglerodli hamda kam legirlangan (14GS, 15GS, 15XSND, 09G2, 19G) materiallar uchun yuklanish ta’sir o’zgarmas bo’lgan payvand birikmalar uchun ruxsat etilgan kuchlanish qiymatlari berilgan.
2.1-jadval
Payvandlash usuli
|
Chokdagi ruxsat etilgan kuchlanishlar
|
|
|
|
E42A yoki E50A elektrodlari bilan dastlabki yordamida va flyusqatlami ostida avtomatik payvandlanganda, uchma-uch hamda kontektlab payvandlash.
|
|
|
0,65
|
E42 yoki E50 elektrodlari bilan dastlabki yordamida; gaz vositasida payvandlanganda.
|
0,9
|
|
0,6
|
Kontaktlab nuqtaviy va tasmali payvandlash.
|
-
|
-
|
0,5
|
| 