|
II –BAP. ÓLSHENETUǴIN FIZIK SHAMANIŃ XARAKTERISTIKASI HÁM ONIŃ MАTEMАTIK MODELIN ISLEP SHIǴIW
|
| bet | 17/83 | | Sana | 23.01.2024 | | Hajmi | 5,5 Mb. | | #144225 |
Bog'liq Anıq emes ólshewlerII –BAP. ÓLSHENETUǴIN FIZIK SHAMANIŃ XARAKTERISTIKASI HÁM ONIŃ MАTEMАTIK MODELIN ISLEP SHIǴIW
§2.1. Fizik shamanıń xarakteristikası túsıngi hám onı modellestiriw
“Ólshew sanaatı bul tabiyat nızamlıqlarına
kirip barıw hám onıń kúshin bizdiń
hukimranlıǵımızǵa boysındırıwda insán
aqlı menen jaratılatuǵın kúshli qural esaplanadı”
Boris Semyonovich Yakobi (1801-1874 j.)
Fizik shama túsıngi metrologiya páninde kerek áhimiyetke iye. Sebebi, ólshew procesinıń birden-bir obyekti bul – shama esaplanadı. Ólshewler anıqsızlıǵın bahalawda ólshenip atırǵan shama haqqında mamannıń aprior maǵluwmatları, bilimi, belgili shamanıń ólshew procesin fizik-ximiyalıq tiykarları, qollanılıp atırǵan ólshew usılınıń qolaylıqları hám kemshilikleri, islew printsipi, qollanılıp atırǵan ólshew quralınıń metrologiyalıq, texnik hám ekspluatatsiya qásiyetleri, shamanı ólshew procesindegi fizik proces hám onıń tiykarǵı parametrların anıqlawda matematik modellestiriwde kerek basqısh esaplanadı.
Usı orında shama menen baylanıslı bolǵan bazalıq túsınk hám olardıń tariypleri menen tanısıp shıǵamız, tiykarınan:
shama - sapa jaǵınan ajratilishi hám miqdor jaǵınan anıqlanıwı múmkin bolǵan hádiyselar, mápiwayı sistema, zatnıń qásiyeti esaplanadı;
ólshenetuǵın shama - ólshew wazıypasınng tiykarǵı maqsetiga muwapıq ólsheniwi kerek bolǵan, ólshenetuǵın yakı ólshengen shama;
shama ólshemi - ayırım muǵdarlıq obyekt, sistema, hádiyse yakı proceske tiyisli bolǵan shamanıń muǵdarlıq anıqlanǵanlıǵı;
shamanıń mánisi - shama ushın qabıl etilgen birliklerdiń belgili bir sanı menen shamanıń ólshemin ańlatıw;
tásir qılıwshı shama - ólshenetuǵın shamanıń ólshemine hám (yakı) ólshewler nátiyjesine tásir etiwshi shama.
Anıqsızlıqtı bahalaw haqqındaǵı «ólshenetuǵın shamanıń xarakteristikası» tekǵana áyne neniń ólshenip atırǵanın anıq hám bir mánisli ańlatıwdı, biraqta ólshenetuǵın shamanı ózine tásir etiwshi parametrlarǵa baylanıstırıwshı muǵdarlıq ańlatpanı, yaǵnıy ólshenetuǵın shamanıń matematik modeli (keyinshelik tekstte – ólshew modeli) in da talap etedi.
Bizge belgili, matematik modelge tiykarlanıp grafik, keste yakı analitik ańlatpa (formula) formalarında beriledi. Biraq, ólshewler anıqsızlıǵın bahalawda izertlewlerdi analiz qılıw sonday juwmaq beredi, bunda ólshenip atırǵan shamanı tiykarlanıp analitik modellerinen kóbirek paydalanıladı.
Ólshewler anıqsızlıǵın bahalawdıń modelli jandasıwına tiykarlanıp ólshew teńlemesi tómendegishe sáwlelenedi:
Bul jerde - kiriw shamaları; Y - shıǵıw shaması (ólshew nátiyjesi).
Modelli jandasıwdıń ańsatlastırılǵan kórinisi 2.1.1 – súwrette kórsetilgen.
|
| |
