II.BOB IQTISODIY IXLOSATLARNI CHUQURLASHTIRISHNING USTUVOR YO’NALISHLARI

Download 62.48 Kb.
bet	5/8
Sana	05.05.2023
Hajmi	62.48 Kb.
	#56857

Bog'liq
xususiy mulkchilik tarmog\'i kengaytirish 233
1. Komil va barkamol inson tushunchalari. I. Karimov asarlarida , pdf 20230202 104716 0000, BMI Muratov 2022, Qishloq xo\'jaligida axborot texnologiyalari, O\'zbekiston Respublikasi Mustaqilligining 20yilligiga bag\'ishlan, iqWhV06K15aXkJo, 14-Mavzu Ekologik kspertiza.Ekologik kspertizaning asosiy maqsad va vazifalari, Xitoy inqilobi manba rus tilida, 1681915243 ocr (3), Йилларда франция, Tarix kafedrasi, ruza matni, 13209 1 E69F993E9812025A9E25894D8CD0CB453EB749A7, Problems and solutions

II.BOB IQTISODIY IXLOSATLARNI CHUQURLASHTIRISHNING USTUVOR YO’NALISHLARI. 2.1 Xususiy mulk va uning turlari. Mulk bu daromad olish ishlab chiqarish obeyktlarini o’z ichiga olish ishlatish va ularning tasarruf etish foydalanish va ularni tasarruf etish maqsadida ishlab chiqarish vositalariga bo’lgan munosabat. Iqtisodiy aloqalar ishlab chiqarish vositalari bilan mulkiy munosabatlar. Mulkning huquqiy toifasi – mulk to’g’risidagi tayinlanishning mol-mulkiga bog’liqligi (qonun normalarda belgilangan). Mulkning huquqiga toifasi sifatida mulkiy munosabat. Bu mol-mulkning mol – mulki yoki narsalarga bo’lgan munosabatidir. Xususiy mulk — bu mulkni oʻzlashtirishning xususiy usuliga asoslangan shakli. U 2 xil boʻladi: 1) individual — yakka xususiy mulk, yaʼni ayrim shaxslar yoki oilalarga tegishli mulk; 2) korporativ xususiy mulk, bu ham ayrim kishilarga qarashli, lekin aksiyadorlar jamiyatidagi umumiy mulkning bir qismi sifatida mavjud boʻlgan mulk. Mamlakatimizda kichik va o’rta biznes, xususiy tadbirkorlik yetakchi rol o’ynaydigan ko’p ukladli iqtisodiyot jadal shakllanmoqda. O’zbekiston Respublikasi “Mulkchilik togrisida”gi qonuniga kora, mulkdor o’ziga tegishli bo’lgan mulkka egalik qiladi, foydalanadi hamda tasarruf etadi. Mulkni egallash huquqi –Mulkni qo’lda yoki unga nisbatan o’z huquqlarini amalga oshiradigan imkon beruvchi biron joyda saqlab turishga aytiladi. Birovning o’girlatgan yoki yo’qotgan mulkini qo’lda saqlashga qonunsiz egallash deb aytiladi. Mulkdan foydalanish huquqi-Mulkning foydali xususiyatlarini olishga, mulkdan iqtisodiy maqsadlarda foydalanishga tushunamiz. Mulkdan foydalanish huquqi, mulkni egalik qilish huquqi bilan uzviy ravishda bog’liqdir.Negaki mulkka egalik qilmay turib, undan foydalanib bo’lmaydi. Ya'ni xalq ta'biri bilan aytganda, yoq narsadan bor qilib bo’lmaydi. O’zganinig mulkidan kelishuvsiz, qonunda ko’rsatilmagan tartibda foydalanilsa, noqonuniy foydalanish deb topiladi. Mulkni tasarruf etish huquqi – Mulkning taqdirini belgilashga, mulk yuzasidan boshqa shaxslar bilan bo’ladigan huquqiy munosabatni belgilash, o’zgartirish, yoki bekor qilishga qaratilgan huquqga aytiladi.Agar shaxs qonuniy ravishda tasarruf etgan bo’lsa, boshqa shaxslar bilan mulk yuzasidan bitimlar , shartnomalar shuningdek , mulkni sotish, hadya qilish, ijaraga qo’yishi mumkin. Inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasining 17-moddasida ko’rsatilishicha: Har bir inson yakka holda, shuningdek boshqalar bilan birgalikda mulkka egalik qilish huquqiga ega. Hech kim zo’ravonlik bilan o’z mulkidan mahrum etilishi mumkin emas. Mulkdorlar o’zlariga tegishli bo’lgan mol-mulkdan qonunga zid holda foydalanishga, birovlarning mulkiy huquqlarini kamsitishlariga yo’l qo’yilmaydi. Oddiy misol qilib, agar shaxs biron-bir ko’p qavatli uy qurmoqchi bo’lsa, albatta qo’shnisining roziligini olib, keyingina uy qurishligi mumkin. Agar o’zboshimchalik bilan bu harakatni amalga oshirsa , tegishli tartibda harakati asossiz deb topiladi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 54-moddasida shunday deyiladi: Mulkdor mulkdan foydalanishda ekologik muhitga zarar yetkazmasligi, fuqarolar , yuridik shaxslar va davlatntng huquqlarini hamda qonuniy bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini buzmasligi shart. Fuqarolik Kodeksining 192-moddasiga ko’ra, yo’qolgan ashyoni topib olgan shaxs bu haqda uni yo’qotgan shaxsni yoki ashyo egasini yoxud uni olish huquqiga ega bo’lgan o’zga ma'lum shaxslardan birontasini darhol xabardor etishi hamda topilgan ashyoni shu shaxsga topshirishi shart. Fuqarolik Kodeksining 193-moddasiga asosan, agar olti oy mobaynida topilmaning egasi aniqlanmasa, ashyoni topib olgan shaxs unga egalik huquqini qo’lga kiritadi. Mulk shakli deganda- Moddiy ne'matlarni muayyan subyektlarga tegishli bolishini mustahkamlovchi va tegishli mulkning huquqiy rejimini belgilovchi huquqiy me'yorlar yigindisidan iborat. O’zbekiston Respublikasi FK ning 167-moddasiga O’zbekiston Respublikasi quyidagi mulk shakllari mavjud: 1. Xususiy mulk. 2. Ommaviy mulk. Shu bilan birga xususiy mulk ham bir necha turlarga bo’linadi: a) yakka shaxsga tegishli mulk.b)nodavlat yuridik shaxslar mulki. Ommaviy mulk esa: a) O’zbekiston Respublikasi mulki. b) ma'muriy tuzilmalar mulki.(munitsipal mulk). O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 53-moddasiga muvofiq, xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat himoyasidadir. Mulkdor faqat qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibdagina mulkidan mahrum etilishi mumkin. Demak davlat barcha mulk shakllarini himoyalaydi, ularga keng imkoniyatlar yaratib beradi. Agar mulkdor qonundan chetga chiqqan holda faoliyat olib borsa, o’ziga tegishli bo’lgan mulkdan mahrum bo’lishi mumkin. Fuqaro mulki xususiy mulkning o’ziga xos ko’rinishi bo’lib, mulkning boshqa turlariga nisbatan quyidagi afzalliklariga ega: 1. Mulkdor har doim konkret shaxs bo’ladi. 2. Mulkdor mulkka nisbatan eng yaqin bo’ladi. 3. Bunday mulk tashmachilik, ogrilik, xojasizlikning qurboni bolish ehtimolidan uzoq bo’ladi. O’zbekiston Respublikasi FK ning 209-moddasiga asosan xususiy mulkning subyektlariga quyidagilar kiradi: -uy-joylar, xonadonlar, dala hovlilar, ekinlar, hayvon va parrandalar, uy-rozgor buyumlari; - aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa qimmatbaho qogozlar; -ishlab chiqarish; xizmat korsatish , savdo va boshqa xo’jalik faoliyati sohasidagi korxonalar, mulkiy komplekslar, binolar, inshooatlar, uskuna, transport va boshqa ishlab chiqarish vositalari; -ixtirolar, seleksiya yutuqlari, sanoat namunalari va intellektual faoliyatining boshqa natijalari; - iste'mol qilishga va ishlab chiqarishga mo’ljallangan har qanday boshqa mol-mulk qonunlarga muvofiq xususiy mulk bo’lishi mumkin, ayrim mol-mulk turlari bundan mustasno. O’zbekiston Respublikasida ommaviy mulkning, xususiy mulk singari bir qancha turlari mavjud. Bularga: a) O’zbekiston Respublikasi mulki. b) ma'muriy –hududiy tuzilmalar mulki ( munitsipal mulk) O’zbekiston Respublikasi mulkiga quyidagilar kiradi: davlatga tegishli bo’lgan molmulk, yer, yer osti boyliklari, suv, havo boshligi, o’simlik va hayvonat dunyosi hamda boshqa tabiiy boyliklar. O’zbekiston Respublikasi ma'muriy –hududiy tuzilmalar mulkiga esa quyidagilar kiradi: mahalliy budjet mablaglari, munitsipal uy-joy fondi va komunal xojalik korxonalar va boshqa mulkiy komplekslar, xalq ta'limi, madaniyat, sogliqni saqlash massasalari. O’zbekiston Respublikasida yuridik shaxslarning mulk turlari quyidagicha turlanadi: a) mahalla mulki. b) ijara korxonasining mulki.v) xo’jalik shirkati mulki.g) diniy tashkilotlarining mulki.ye) jamoat birlashmalarining mulki. Chet el fuqarolariga O’zbekiston Respublikasi hududidagi mulklariga egalik qilish huquqi beriladi. Davlat bu mulkning daxlsizligini va boshqa davlatlarga erkin o’tkazilishini kafolatlaydi. O’zbekiston iqtisodiyotiga chet el investitsiyalarini jalb qilish borasida amalga oshirilayotgan keng miqiyosdagi islohatlar shu kafolatlar mavjud ekanligidan kelib chiqib olib borilmoqda. Mulkchilik turi va shakli bevosita bog'liq bo'lib, ijtimoiy hayotning aniq tarixiy shartlari bilan oldindan belgilab qo'yilgan. Shu bilan birga, mulk turi ma'lum bir ijtimoiy-iqtisodiy tizimning mavjudligi bilan belgilanadi. Ma'lumki, mulk turlarining bunday tasnifi u bilan to'liq mos kelmasa ham, shakllanish deb ataladi. Mulkchilikning har xil shakllari mulkchilik turlariga mos keladi. Xususiy mulk ishlab chiqarish vositalari va natijalari jismoniy shaxslarga tegishli bo'lgan joyda sodir bo'ladi. Kollektiv (guruhli) mulk mehnat va mulkning jamoaviy birligini, ya'ni jamoaning har bir a'zosi ishlab chiqarish vositalari va mahsulotlarning egasi bo'lgan ularning holatini ifodalaydi. Jamoat mulki - bu umumiy narsadir, ayrim ob'ektlarning butun jamiyatga tegishli bo'lishi. Ushbu mulk shakli, qoida tariqasida, davlat mulki shaklida harakat qiladi. Xususiy mulk ustun bo'lgan bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat mulki quyidagilnatijasida vujudga kelishi mumkin. Mulkchilik shakllari shaxsiy mulk-fuqarolarning shaxsiy yoki oilaviy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan mulk aralash mulk turli mulk shakllari sintezidan tashkil topib, shunga muvofiq tarzda o'zlashtiriluvchi vosita va ne'matlar Davlat mulki - o'z vazifalarini bajarish maqsadida davlat tomonidan o'zlashtiruvchi turli vosita va ne'matlarga aytilad. Yakka tartibdagi xususiy mulk - alohida olingan mulkdor tomonidan o'zlashtiriluvchi vosita va ne'matlar Korporativ xususiy mulk - ma'lum maqsad yo'lida o'zaro birlashgan mulkdorlar mablag'iga asoslangan korxonalar tashkil etish orqali o'zlashtiriluvchi vosita va ne'matlar Xususiy mulk - ayrim kishilar va guruhlarga tegishli bo'lib, yollanma mehnatdan foydalanib daromad topishga qaratilgan. Affiliatsion mulk umumiy tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun mulkning bir shaklida, bir nechta yuridik yoki shaxslarning kapitalini o'z ichiga oladi. Biz o'zaro hissasi (ishlab chiqarish, yer, pullar, moddiy qiymatlar, innovatsion g'oyalar) asosida tashkil etilgan korxonalar haqida gapiramiz. Korporativ mulk kapitalning mulkiy sarlavhalari - aktsiyalarning bepul sarlavhalari tomonidan shakllangan kapitalning ishlashiga asoslanadi. Harakatning har bir egasi aktsiyadorlik jamiyatining egasi hisoblanadi. Doirasida Davlat mulki jamoat, davlat va milliy mulki ajratilishi kerak. Kollektiv mulk jamoa xodimlari orasida ushbu korxonada band bo'lgan jamoa xodimlari orasida shakllantiriladi (bunday yopiq aktsiyadorlik jamiyati). Davlat mulki bu jamiyatning barcha a'zolarining mulkiy vazifasini bajaradi. Biroq, mulkchilik munosabatlari orqali tayinlash munosabatlarini amalga oshirish davlatning barcha qatlamlarining ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlarini, jamiyatning barcha qatlamlarining ijtimoiy-iqtisodiy manfaatlarini aniqlash uchun mo'ljallangan. Download 62.48 Kb.

Download 62.48 Kb.