|
Urganch davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi
|
| bet | 13/15 | | Sana | 15.01.2024 | | Hajmi | 2,43 Mb. | | #138039 |
Bog'liq O\'zbekistondagi foydali o\'simliklar.Otaxonova Dilnozaxon2.2.1-jadval. Hindiston mamlakatidan O’zbekistonga olib kelingan o’simliklar.
1
|
Qora murch
|
Piper nigrum L.
|
2
|
Qalampirmunchoq daraxti
|
Eugenia caryophyllata (Thunb)
|
3
|
Kardamon
|
Amomum meleguete Rosc
|
4
|
Kuchala daraxti
|
Strychnos nux vomica
|
a b
c d
2.2.1-rasm. a- Qora murch; b- Qalampirmunchoq daraxti; c- Kardamon;
d- Kuchala daraxti
2.2.2-jadval. Xitoy mamlakatidan O’zbekistonga olib kelingan o’simliklar.
1
|
Tangut rovochi
|
Rheum palmatum L. var tanguticum Maxim.
|
2
|
Dolchin (koritsa)
|
Cinnamomum tamala Ness
|
3
|
Kamforali dolchin
|
Cinnamomum camphora (L.)
|
a b
d
2.2.2-rasm. a- Tangut rovochi; b- Dolchin (koritsa); d- Kamforali dolchin.
2.2.3-jadval. Amerikadan O’zbekistonga olib kelingan o’simliklar.
1
|
Xin daraxti
|
Cinchona Succiruba Pav.
|
2
|
Kauchuk daraxti
|
Hevea brasiliensis Muell.
|
3
|
Kakao daraxti
|
Theobroma Cacao L.
|
4
|
Tamaki
|
Nicotiana tabacum L.
|
5
|
Kola daraxti
|
Cola nitida (Went.)
|
a b
c d
2.2.4-rasm. a- xin daraxti; b- kauchuk daraxti; c- kakao daraxti; d- tamaki
2.2.4-jadval. Afrikadan O’zbekistonga olib kelingan o’simliklar.
1
|
Eritroksilon koka
|
Erythroxylon Coca Lam.
|
2
|
Strofant kombe
|
Strophanthus Kombe
|
3
|
Fizostigma
|
Physostigma venenosum Balf.
|
4
|
Sano
|
Cassia acutifolia Del.
|
a b
c d
2.2.5-rasm. a- eritroksilon koka; b- strofant kombe; c- fizostigma; d- sano
2.2.5-jadval. Avstraliyadan O’zbekistonga olib kelingan o’simliklar.
1
|
Evkalipt daraxti
|
Eucalyptus cinerea F.v. Muell.
|
2.2.6-rasm. Evkalipt daraxti
1-jadvaldan ko‘rinib turibdiki: Hindiston bilan savdo aloqani o‘rnatilishi arab davlatlari va Ovrupa tibbiyot amaliyotiga murch, qalampirmunchoq, kardamon, kuchala, chaulmug‘rol moyi va boshqalar, Xitoy bilan aloqa esa rovoch, dolchin, muskus, kamfora va boshqa shunga o‘xshash dorivor vositalarni berdi. Amerikani ovrupaliklar tomonidan kashf qilinishi tibbiyotni bir qancha yangi dorivor o‘simliklar, jumladan xin daraxtining po‘stlog‘i, kauchuk, kakao, chilim tamaki, qoqa va boshqalar bilan boyitdi, tropik Afrika davlatlaridan Ovrupa tibbiyot amaliyotiga kola yoig‘og‘i, strofant urug‘i, fizostigma mevasi, Avstraliyadan evkalipt barglari olib kelib qo‘shildi. Natijada arab tibbiyoti dorivor vositalar assortimenti Grek tibbiyotiga ma’lum bo‘lgan dorilardai tashqari Eron, Misr, Hindistonda ishlatiladigan hamda keyinchalik arablar yangidan bosib olib ishg‘ol qilgan davlatlar (SHimoliy Afrika davlatlari, Ispaniya va boshqalar) dorivor o‘simliklari hisobiga boyidi. So‘ngra, arablar hozirgi O‘rta Osiyo va Qozog‘iston territoriyasida qadimdan joylashgan davlatlarni bosib olgandan so‘ng bu dorivor vositalar xazinasi shu xalqlarga ham xizmat qila boshladi.
SHunday qilib, uzoq davrlar davomida insonlar kasalliklarini davolash uchun o‘simliklarni tanlab olish masalasiga tayangan tajribalar asosida va ongli ravishda yondoshish hamda ota-bobolarimizning boy tajribalarini avaylab saqlash va ularni avloddan-avlodga etkazib berish natijasida hozirgi O‘rta Osiyo territoriyasida o‘zining an’analariga va dorilar vositasiga, jumladan dorivor o‘simliklariga ega bo‘lgan xalq tabobati vujudga keldi. Bu tabobat uzoq asrlar davomida, ehtimol boshlanish davrida grek tibbiyoti, keyinchalik arab an’anaviy tibbiyoti ta’sirida taraqqiy etgan. SHuning uchun ham u o‘z amaliyotida kasallarni davolashda mahalliy dorivor o‘simliklar bilan bir qatorda ko‘p miqdorda xindlar,arablar va boshqa chet xalqlarning dorivor vositalaridan foydalangan.
Hozirgi kunda an'anaviy tibbiyot (xalq tabobati) xalq zakovati bilan sug’orilgan juda boy va ulkan tajriba bilimlar majmuasidir. U ilmiy (rasmiy) tibbiyotni yangi,samarali dorivor preparatlar bilan boyituvchi bitmas tuganmas manbadir. Xalq tabobatining bu soxadagi qimmati, tutgan o‘rni bebahodir. Buning uchun misol tariqasida hozirgi zamon tibbiyotida qo‘llaniladigan shifobaxsh o‘simliklarni ko‘pchiligi o‘z vaqtida xalq tabobati dorivor vositalar xazinasidan olinganligini yoki hozirgi zamon ilmiy tibbiyotining o‘zi xalq tabobati asosida taraqqiy etganini eslash kifoyadir. O‘zbekiston xalq tabobatida ishlatiladigan va Respublikada yovvoyi holda o‘sadigan hamda o‘stiriladigan o‘simliklardan bir qanchasining farmakologik ta’siri va kimyoviy tarkibi chuqur o‘rganildi. Natijada ularning ayrimlari rasmiy tibbiyotda dorivor vosita sifatida ishlatish uchun ruxsat etildi va ishlatilmoqda.
|
| |
