Urganch davlat universiteti xorijiy fililogiya fakulteti filologiya va tillarni o
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
XORIJIY FILILOGIYA FAKULTETI
FILOLOGIYA VA TILLARNI O'QITISH:NEMIS TILI YO'NALISHI 2001-GURUH 3-KURS TALABASI SARIBOYEVA BONUNING "TILLAR O‘QITISH METODIKASI VA TA’LIM TEXNOLOGIYALARI"
FANIDAN YOZGAN
KURS ISHI
Mavzu: A1 darajadigi o'quvchilarning lug'at boyligini oshirishda jismoniy harakatlardan foydalanish. (A1 darajadagi o’quvchilar misolida)
Topshirdi: ___________________
Qabul qildi: __________________
URGANCH 2022
Reja:
I.Kirish
II. Asosiy qism
II.1 Lug’at diktantlaridan foydalanish
II.2 So’z tilning mano bildiradigan asosiy birligi
II.3 Metodikada so'zlarni tushuntirishning usullari
III. Xulosa
IV. Foydalanilgan adabiyotlar
KIRISH Insonlar bir-biri bilan uzluksiz muloqotda va o'zaro munosabatda bo'lgan ijtimoiy mavjudotdir. Shu sababli, o'quvchilarga xorijiy tilda haqiqiy muloqot qilishlari mumkin bo'lgan vaziyatlarni rivojlantirish muhimdir. Ushbu fikrni qo'llabquvvatlaydigan dalil Bygate [1]da keltirilgan: “Bizning o'quvchilarimiz o'zlarining eng asosiy operatsiyalarini amalga oshirish uchun ko'pincha ishonch bilan gapira olishlari kerak. Bu ularni eng ko'p baholaydigan mahorat va ular orqali do'stlar orttiradi yoki yo'qotadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA Umumta'lim maktabining katta bosqichida o'quvchilarning og'zaki nutqini rivojlantirish muammosi tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda, chunki nutq ta'lim maqsadi aloqa vositasi sifatida ishlaydi. Bugungi kunda zamonaviy maktabning maqsadi o'quvchilarning ko'p madaniyatli shaxsini shakllantirishdan iborat bo'lib, bu ularning chet tili haqida ma'lum miqdordagi bilimlarni egallashini, nafaqat tushunish, balki unda erkin muloqot qilish qobiliyatini shakllantirishdan iborat. O. A. Biryukova va D. V. Semenovalar ta'kidlaganidek, "Zamonaviy metodologiya fanida monolog va dialogik shakllarda o'z og'zaki nutqini yaratish qobiliyatini shakllantirish chet tilini o'qitishning asosiy maqsadi sifatida belgilanadi va chet tili tushunchasi orqali ifodalanadi. Ma'lumki, kommunikativ kompetentsiya juda murakkab ko'p komponentli tuzilishga egadir". [1] Og'zaki nutq samarali jarayon sifatida talabadan ko'p vaqt va kuch talab qiladi, chunki u til, nutq va kommunikativ kompetensiyalarni ham qamrab olishni talab qiladi. Kommunikativ faoliyat turi sifatida u har bir darsning ajralmas qismi bo'lishi kerak. [2] O'quvchilarga chet tilini o'rgatishning asosiy maqsadi - umumevropa til kompetensiyasi shkalasi bo'yicha bilishning chegara darajasiga mos keladigan asosiy nutq tuzilmalariga ega bo'lishdir. Nutqni o'rgatish umumta'lim maktabining yuqori bosqichidagi o'quvchilarning haqiqiy ehtiyojlari va qiziqishlariga javob beradigan mavzularga asoslanadi. O'quvchilarning o'zaro munosabatini rag'batlantirish uchun ijobiy muhit yaratish muhimdir. Bunday muhitda ular xato qilishdan qo'rqmasdan o'z fikrlarini, his-tuyg'ularini va fikrlarini ifoda etishlari mumkin. Talabalar kommunikativ vazifalarni ham samarali bajara oladilar. Uillis (1996) ta'kidlashicha, past stress muhitini yaratish va tildan haqiqiy maqsadlarda foydalanish mazmunli muloqotga erishish yo'lidir va o'zaro ta'sir orqali o'quvchilar nutq ko'nikmalarini egallash imkoniyatiga ega bo’ladilar. Uillis, shuningdek, tilni samarali o'rganish uchun ta'sir qilish, foydalanish va motivatsiya kabi muhim shartlarni ta'kidlaydi. Tilga bunday nuqtai nazardan kelib chiqqan holda, vazifaga asoslangan ta'lim kommunikativ faoliyatni loyihalashda va og'zaki nutqni rivojlantirish va takomillashtirishda ko'plab afzalliklarni beradi.
NATIJALAR VA MUHOKAMA Talabalarning muloqotini osonlashtirish uchun nutq faoliyatining ushbu turining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish kerak, masalan, motivatsiya, maqsadlilik, faollik, shaxsning shaxsiyati va aqliy faoliyati bilan bog'liqlik, evristika, mustaqillik, sur'at va situativlik. Agar muloqot uchun maqsad va motivlar mavjud bo'lsa, muloqot ishtirokchilarining o'ziga xos xususiyatlari, ularning yoshi, rivojlanish darajasi hisobga olinsa, har qanday nutq vaziyati doirasidagi muloqot akti, albatta, amalga oshiriladi. Ko'pgina ingliz tili o'qituvchilari og’zaki nutq ko'nikmasini rivojlantirish darslarida "talabalarning jimligi" muammosiga duch kelishadi. Buning oldini olish uchun zamonaviy pedagogik texnologiyalar ta’lim-tarbiyaviy vaziyatni shunday o‘zgartirishni taklif qiladiki, o‘qituvchi “bahssiz hokimiyat”dan e’tiborli va manfaatdor suhbatdoshga, bilish jarayonida sherikga aylanadi. O'qituvchining vazifasi o'quvchilarning muloqotini osonlashtiradigan ta'limtarbiyaviy ikki tilli vaziyatlarni yaratishdir. O'quvchilarning og'zaki nutqini faollashtirishning eng yaxshi usullari - bu odamning o'zaro ta'siri, ya'ni interfaol texnikasi. Interfaol ta'lim o'quvchilar va o'quv muhitining o'zaro ta'siriga asoslanadi, bu tajriba sohasi bo'lib, odamlarning munosabatlari va o'zaro ta'siri psixologiyasiga asoslanadi. Bunday trening bilishning birgalikdagi jarayoni sifatida qaraladi, bunda bilimlar birgalikdagi faoliyat jarayonida dialog, polilog orqali olinadi”. [3] Bundan kelib chiqadiki, bu usullar o'quv jarayoni subyektlarining "tengdoshga" darajasidagi o'zaro ta'sirini o'z ichiga oladi, bunda o'qituvchi va sinf ishtirokchisi bir jamoaning bir qismi bo'lib, ular bir maqsadga erishish uchun ishlaydi. S. B. Suvorova kommunikativ funktsiyalarga asoslangan interfaol o'qitish usullarining o'ziga xos tasnifini taklif qiladi. Ushbu tasnifda barcha usullar uch guruhga bo'linadi: 1) muhokama (dialog, guruh muhokamasi, hayotiy vaziyatlarni tahlil qilish va tahlil qilish); 2) o'yin (didaktik o'yinlar, ishbilarmon o'yinlar, rolli o'yinlar, tashkiliy va faoliyat usullari); 3) interfaol usullarning psixologik guruhi (sezgir va kommunikativ trening, empatiya) [3] Shuni ta'kidlash kerakki, interaktiv o'zaro ta'sirni o'rgatish ingliz tili darslarida hayotdan olingan o'quv materialidan foydalanishni talab qiladi, bu to'g'ri tashkil etilgan sharoitda o'rganilayotgan tilda tabiiy muloqotga yordam beradi. Interaktiv o'zaro ta'sir holatlarini yaratish uchun talabalar har qanday vaziyatda o'zlarini tasavvur qilishlari kerak bo'lgan vazifalar bilan ishlashni cheklashni istisno qilish kerak. Aksincha, topshiriqlar maqsadga muvofiq bo'lib, ularning matni interaktiv o'zaro ta'sirga bo'lgan ehtiyojni o'z ichiga oladi. Bunday vazifalar shunday tuzilganki, ularni mustaqil ravishda bajarish mumkin emas. XULOSA Til sohasida chet tilini kommunikativ metodika bilan o'qitishdan maqsad nutq vaziyati doirasida chet tilida muloqotni og'zaki va yozma shaklda o'rgatishdir. Ma'lumki, og'zaki-nutq muloqotining usuli - bu nutq. Maktabda nutqqa o‘rgatishdan maqsad o‘quvchilarda turli vaziyatlarda og‘zaki muloqot qilish qobiliyatini rivojlantirishdan iborat. Ijodiy faoliyat ijodiy xususiyatga ega bo'lgan faoliyat jarayonida rivojlanadi, bu o'quvchilarni o'rganishga va hayratga solishga, nostandart vaziyatlarda yechim topishga majbur qiladi. Agar talaba gapirishni, o'qishni, chet tilidagi nutqni eshitishni, yangi narsalarni o'rganishni yaxshi ko'rsa, unda "chet tili" faniga qiziqish borligini aytishimiz mumkin va ma'lum bir muvaffaqiyatga erishish uchun sharoitlar yaratilgan. Ingliz tilini bilishdan tashqari, talabalar o'zlarining shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish, kelajakdagi kasbiy faoliyati va kundalik hayotda boshqa odamlar bilan muloqot qilish uchun zarur bo'lgan ko'nikmalarni shakllantirish imkoniyatiga ega bo’ladilar.
DTSda bayon etilganidek, diskurs kompetensiya: a) og‘zaki yoki yozma nutqda fikrlarni tegishli til vositalari orqali ifodalashni; b) og‘zaki yoki yozma nutqdagi izchillikni ta’minlashda lingvistik signallarni tushunish va talqin qilish ko‘nikmalarini nazarda tutadi. Diskurs adabiyotlarda turli ma’nolarni, ya’ni ma’lum kontekst yoki suhbat mavzusiga taalluqli til vositalari yoki tilning, asosan, jonli muloqot tilining asosiy birligini anglatadi. Dastlab diskurs kompetensiya kommunikativ kompetensiyaning alohida komponenti sifatida talqin etilgan bo‘lib, unda cohesion va coherence tushunchalariga tayanilgan. Ma’lumki og‘zaki nutq, ayniqsa, dialog (juft) nuq o‘zining situativligi va ixchamligi bilan o‘rganish jarayonida ayrim qiyinchiliklarni vujudga keltiradi. Kommunikatsiya jarayonida foydalanilgan replikalar ushbu nutq vaziyatidagi kommunikantlarni adekvat ta’sirlantirishi mumkin. E’tiborimizni quyidagi misollarga qaratamiz: A. That is the telephone. B. I am in the bath. A. O.K. A. Cold? B. I am freezing. A. Coffee? B. Sure. Two sugars. Birinchi misolda A kommunikant B kommunikantga telefon jiringlayotganligi haqida xabar bermoqda va unga javob berilishi lozimligini ta’kidlamoqda (That’s the telephone. Can you answer it? Please?). B kommunikant esa vanna qabul qilayotganligi sababli telefonga javob bera olmasligini ma’lum qilib, uzr so‘ramoqda (No, I can’t answer it because, I’m in the bath.). A kommunikant esa uzrni qabul qilmoqda (O.K. I’ll answer it). Shunday qilib cohesion va coherence kommunikantlarning o‘zaro bir-birlarini tushuna olishlarini kafolatlovchi nutqiy faoliyat turlaridan bilim, malaka va ko‘nikmalarni ifodalaydi. Pragmatikada nutq sub’yekti bilan bog‘liq holda quyidagi masalalar o‘rganiladi: bayonning oshkora va yashirin maqsadlari (biron bir axborot yoki fikrni yetkazish, so‘roq, buyruq, iltimos, maslahat, va’da berish, uzr so‘rash, tabriklash, shikoyat va b.); nutq taktikasi hamda nutq odobi turlari; suhbat, so‘zlashish qoidalari; so‘zlovchining maqsadi; so‘zlovchi tomonidan adresatning umumiy bilim jamg‘armasi, dunyoqarashi, qiziqishlari va boshqa xislatlariga baho berilishi; so‘zlovchining o‘zi bayon qilayotgan xabarga munosabati kabilar. Pragmatik kompetensiya quyidagi bilim, malaka va ko‘nikmalar majmuidan iborat: – muloqot qilishning lisoniy (fonetik, leksik, grammatik) birliklarini va ulardan foydalanish qoidalarini, ya’ni ma’no ifodalashda til birliklarini qayta shakllantira olishni bilish (kommunikativ kompetensiyaning lingvistik komponenti); – til vositalaridan muloqot muhiti, vaqti, joyi, maqsadiga, shuningdek suhbatdoshning ijtimoiy mavqeiga mos ravishda foydalana olish ko‘nikmasi (sotsiolingvistik komponent);KIRISH.
Bugungi kunda talim sifatini oshirishning muhim omillaridan biri bu
oquvchilarning har tomonlama kreativligini oshirishdir. Shu orinda boshlangich
sinf oquvchilarining kreativligini oshirishda asosiy ustuvor usullardan ongli oqitish,
nutq madaniyatini ostirish, yozma va ogzaki nutq mashqlarini uygun holatda olib
borishdir. Oz navbatida lug’atlar bilan ishlash ham kreativlikni oshirishning muhim
omillaridan biri hisoblanadi. Chunki lug’atlar bilan ishlash oquvchilarda
kuzatuvchanlik qobilyatini yuzaga chiqaradi, ularning nutq madaniyatini yuksaltiradi,
fikrlash va dunyoqarashini kengaytiradi, soz boyligini orttiradi, oquvchilarda
savodli yozuv malakasini takomillashtiradi. Tildagi jamiki sozlar, ularning tarixi,
izohi, imlosi kabi muhim masalalar bilan lugatshunoslik orrganadi. Lug’atlar
qadimdan yaratilib kelingan. Masalan, Mahmud Qoshgariy tomonidan XI asrda
yaratilgan “Devoni lugatit-turk” , XVI asrda Usmonli turk tilida yaratilgan
“Abushqa” lug’atlar i tarixda bizga ma`lum.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
|
