360
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
ХОМАШЁ ВАЛИГИНИНГ АЙЛАНИШ ТЕЗЛИГИНИ ЖИН
МАШИНАСИ ИШ УНУМДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ
Саримсаков Акрамжон Усманович, PhD.
Дадамирзаев Баҳромжон Бахтиѐр ўғли ассистент
Наманган муҳандислик-технология институти
Аннотация: Мақолада жинлаш самарадорлигини ошириш мақсадиди жин ишчи
камерасининг ѐн томонларига қозиқли тезлатгич таклиф этилган. Таклиф этилган
тезлатгични хомашѐ валигининг зичлигига, тезлигига ҳамда толадан ажралган
чигитларнинг ишчи камерадан чиқишига кўрсатган таъсири ўрганилган. Шунингдек,
хомашѐ валигини ишчи камера деворларига кўрсатган таъсирини электрон қурилма
ѐрдамида аниқланган.
Таянч сўзлар: пахта, чигит, тола, аррали жин, ишчи камера, хомашѐ валиги,
аррали цилиндр, колосник, зичлик, сифат, унумдорлик, самарадорлик.
Жаҳон иқтисодий инқирози оқибатларининг
олдини олиш ва уларни
бартараф этишда корхоналарни модернизация қилиш техник ва технологик
қайта жиҳозлашни янада жадаллаштириш замонавий мослашувчи
технологияларни кенг жорий этишга қаратилган эди. Бунда авваламбор
иқтисодиѐтнинг
асосий
тармоқлари,
экспортга
йўналтирилган
ва
маҳаллийлаштириладиган ишлаб чиқаришга эътибор берилган [1].
Шу ўринда бугунги кунда жаҳон андозаларига мос юқори сифатли тола
ишлаб чиқариш қайта ишлаш соҳаси мутаҳассислари ва
олимлари олдига
мавжуд техника ва технологияларни такомиллаштиришдек муҳим вазифани
қўймоқда. Сифатли тола ишлаб чиқариш асосан пахта тозалаш
корхоналарида асосий ишни бажарадиган толани чигитдан ажратиб берувчи
жин машинасининг иш жараѐнига боғлиқдир.
361
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
Шунинг учун мақолада жин машинасининг конструкциясини
такомиллаштиришга бағишланган илмий тадқиқот ишларини таҳлил қилиб
уни яхшилаш бўйича фикрлар келтирилган.
Тарихий манбаларга кўра пахта толасини чигитдан ажратувчи
дастлабки қурилма Ҳиндистонда ихтиро қилинган. У ―Чиғириқ‖ деб аталган
бўлиб, ишлиш жараѐни
бир-бирига тегиб, қарама-қарши томонга
айланадиган иккита валикни ҳаракатига асосланган. Пахта толаси валиклар
юзасига илашиб ўтиб кетади, чигит эса валиклар орасига сиғмаганлиги учун
толадан ажралиб қолади. Бу қурилманинг иш унумдорлиги жуда кам бўлиб,
бир кунда атига 10 кг атрофида пахта толасини чигитдан ажратиб олган.
Қурилма яратиш бўйича олиб борилган изланишлар натижасида 1870 йилда
Америкалик олим Эли Уитни томонидан янги ихтиро юзага келади [2].
Қурилмадаги ѐғоч барабан юзасига симдан ясалган илмоқлар
ўрнатилган. Унинг айланиши натижасида тола унга илашиб чиққан, чигит
эса қўзғалмас тароқлар ѐрдамида ушлаб қолинган. Шу тариқа тола чигитдан
ажратилган. Илмоқда илашиб чиққан тола барабанга қарама-қарши
томон
бўйича айланувчи чўнтакли барабан ѐрдамида ажратиб олиган.
1796 йилда Ходжи Холмс ихтиро этилган илмоқлар ўрнига арра
ўрнатишни таклиф қилган. 1834 йилда И. Паркинс хомашѐ камерасига
толадан ажралган чигитларни узлуксиз чиқариб туриш имконини берадиган
чигит тароғини ўрнатишни таклиф қилган. 1836 йилда тадқиқотчи Клерк
ѐғоч тароқ ўрнига чўяндан ясалганини таклиф этди. 1909 йилда Эдгер
Пумкин аррага илашиб чиққан толани чўтка
билан эмас балки, ҳаво ѐрдамида
ажратиш ғоясини илгари сурди. Йиллар мобайнида олимлардан Б. А.
Левкович, С. Д. Болтабаев, Р. Каттахўжаев, М. Тиллаев ва бошқалар жин
машинасиниянада такомиллаштириш бўйича илмий тадқиқотлар олиб
борганлар. Изланишлар натижасида иш унумдорлигини ошириш, тола
сифатини яхшилаш имконини берадиган конструкциялар яратилган. Олиб
борилган илмий тадқиқотлар ишлари натижасида аррали жин машинасини
362
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
иш унумдорлигини оширишда хомашѐ валигининг тезлиги муҳим аҳамиятга
эга эканлиги кўрсатилган.
Улар хомашѐ валигини тезлигини аниқлашда қуйидаги формуладан
фойдаланишган.
