86
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
bu yerda:
o
q
-
ipning colishtirma kuchi, N/mm
2
;
ds
-asosiy elementar
aloqadagi maydon, mm yoki
aRds
q
dNa
o
(1.4)
bu yerda:
a-shartli kontakt eni, mm;
R-arqoq
ipining egilish radiusi, mm;
d
- elementar o‘rab olish burchagi, rad.
Ya‘ni to‘lqinsimon ip yarim aylana bo‘lib, uni shaklini 1.3
- rasmdagi ko‘rinishda
tasvirlash mumkin.
1.3-rasm. To‘qimadan sug‘urib olingan ipning to‘lqinsimon shakli.
To‘lqinsimon iplarni bir xil ko‘rinishda deb faraz qilamiz. To‘qimadan
sug‘urib olingan to‘lqinsimon ipning geometrik parametrlarining bog‘liqligini
ko‘rib chiqamiz yoki uni qisqarish deyish mumkin:
100
n
t
n
L
L
L
a
, % (1.5)
bu yerda: L
n
- (1ta qoplanishdagi yoki ma‘lum belgilangan masofadagi to‘qimadan
sug‘urib olingan) tekislangan ipning uzunligi, mm;
L
t
-(1ta qoplanishdagi yoki
ma‘lum belgilangan masofadagi) namuna to‘qimani uzunligi, mm.
To‘qimalarni
undagi iplarning qisqarishi bo‘yicha
loyihalashni
takomillashtirish uchun quyidagilar topildi.
To‘lqinsimon ipni bir qismi
n
L
BC
5
,
0
, a VS proektsiyasi V
1
S o‘q
4
5
,
0
l
a
L
t
ga teng bo‘ladi (1.1- rasm) va 0,5 L
t
ni 1.3- rasmdan kelib chiqib,
quyidagicha
yozish mumkin,
cos
5
,
0
5
,
0
п
t
L
L
(1.6)
L
t
ni
cos
n
L
orqali ifodalab, (1.5) quyidagi ko‘rinishni olish mumkin:
87
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
100
cos
1
100
cos
n
t
n
L
L
L
a
(1.7)
0,5 L
n
ni
a' deb belgilaymiz.
To‘lqinlanishni to‘lqinlar soni bilan tavsiflash mumkin
a'
qiymatni (1.4-rasmga qarang) to‘lqinlanish va to‘lqinlar soni orqali ifodalanadi.
n
a
a
100
1
100
'
(1.8)
bu yerda: n- 100 mm ga to‘g‘ri keladigan to‘lqinlar soni;
a -to‘lqinlanish
(kirishish), %.
Tenglama (1.7) dan to‘lqinlanish qiymatini tenglama (1.8) ga qo‘yib quyidagicha
olinadi:
n
a
cos
2
100
'
(1.9)
Yuklanish
R ta‘sirida to‘lqinni tekislanishi jarayonini ko‘rib chiqamiz (1.4-
rasmga qarang). R kuchni
n
P
va
t
P
tashkil etuvchilarga o‘rnatilsa, kuch
cos
P
P
n
, a
sin
P
P
t
teng bo‘ladi. Egilgan to‘lqinsimon ipning boshlang‘ich
egilish burchagini o‘qqa nisbatan (1.7) tenglama bo‘yicha
aniqlash cos
ga
nisbatan quyidagicha yechiladi.
100
1
cos
n
L
bu yerda: L
n
-tekislangan to‘lqinsimon ipni boshlang‘ich uzunligi, mm.
1.4-rasm. Ipning egilish yoyining soyalari.
Egilgan to‘lqinsimon ipni tekislanishi ma‘lum yuk ta‘siri ostida kechadi.
G= 0,1 kgk/mm
2
kuchlanish ostida to‘lqinsimon ipni ―Statimat-C‖ uzish
mashinasida tekislandi. Tekislanish yuki
R ta‘sirida to‘lqinsimon ipni
deformatsiyasini aniqlash tenglamasini quyidagicha yozamiz (1.4-rasm).
88
Namangan muhandislik-texnologiya instituti 7-8 oktabr 2-tom
t
n
P
P
F
F
F
(1.10)
bu yerda:
n
P
F
-ip o‘qiga normal kuch ta‘siri ostida ipni tekislanishdagi uzayishi,
mm;
t
P
F
-R
t
tangentsial tashkil etuvchi kuch ta‘sirida
ipni tekislanishdagi
uzayishi, mm.
Materiallar qarshiligini umumiy nazariyasiga mos ravishda ipni uzayishi
quyidagiga teng bo‘ladi:
S
E
L
P
L
n
(1.11)
bu yerda: Ye-cho‘zilish davridagi qattiqlik moduli, kgk/mm
2
; P
n
-cho‘zish yuki,
mgk; L-namuna uzunligi (bu holatda L=k), mm; S-ipni ko‘ndalang kesimi (yuza)
maydoni, mm
2
.
To‘lqin elementi R
t
kuch ta‘sirida egiladi va egilish yoyi quyidagiga teng:
I
E
к
P
l
t
3
3
(1.12)
bu yerda: R
t
- tangentsial
tashkil etuvchi kuch, mgk; k- ipdagi to‘lqin uzunligi
yoki tekislangan ip uzunligi, mm; Ye - tekislanishdagi bikrlik moduli, kgk/mm
2
;
I - ipni o‘qi bo‘ylab
inertsiya momenti, sm
4
.
Sarja 3/1 o‘rilishli to‘qimadan sug‘irib olingan 29,4 teks li to‘lqin-simon
ipni tekislash dinamikasini tahlili shuni ko‘rsatadiki, nazariy va amaliy tarzda
aniqlash natijasida ipni tekislanish holati bo‘yicha qisqarishi 5,6% ni tashkil etdi
va egilish burchagi α>30
0
burchak ostida
chegaralanishi aniqlandi.
To‘qimalarni undagi iplarning qisqarishini aniqlash,
ularni yuza zichligi
bo‘yicha loyihalash uchun asosiy omillardan biri hisoblanadi. SHuning uchun
kostyumbop to‘qimalarni belgilangan yuza zichlik bo‘yicha loyihalashni
takomillashtirish talab etiladi.
