Uzumchilik o‘quv qo‘llanma buxoro-2023

59 
to‘siqlarsiz o‘tishiga zamin yaratiladi, shu bois ipni sakkizsimon qilib bog‘lash 
tavsiya etiladi. Bunda novdalar so‘ri va simbag‘azlarda bir tekis joylashadi, 
shamoldan shikastlanmaydi. Bog‘lashni kechiktirib, novdalarni ustma-ust bir 
joyga noto‘g‘ri bog‘langanda, tok shakli buziladi, novdalar bir-biriga xalaqit 
berib ters o‘sadi, havo, shamol, yorug‘lik bilan ta’minlanishi yomonlashadi, 
hosilga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shuningdek, navbatdagi parvarish ishlarini o‘z 
vaqtida o‘tkazish qiyinlashadi, uzumlarning yaxshi pishishi uchun noqulay 
sharoit vujudga keladi. 
Birinchi xomtok tugagach, zamburug‘ kasalliklari (oidium)ga qarshi 
oltingugurt kukunini sepish (gektar hisobiga 30-35 kg) tavsiya qilinadi. 
Toklar birinchi xomtokdan so‘ng asosiy va bachki novdalarning o‘sishi 
hisobiga qalinlashib ketadi. Shuning uchun iyun oyining o‘rtalarida toklarni ikkinchi 
xomtok - 
g‘o‘ra xomtok
qilish kerak. Ikkinchi xomtok vaqtida ham birinchi 
xomtokdagi kabi ortiqcha, ters o‘sgan, keraksiz bachki novdalar olib tashlanadi, 
qolganlari esa tartib bilan bir tekis bog‘lanadi.
G’o‘ra xomtok vaqtida uzum g‘o‘ralari kattalashib, ularning bandlari ancha 
mustahkamlashib qoladi, g‘o‘ralari to‘kilib ketmaydi. Ikkinchi xomtokdan keyin 
uzumboshlarining atrofi ochilib, ular havo, issiqlik, yorug‘likdan bahra oladi, 
uzumning pishishi, ularda qand moddasining to‘planib borishi, novdalarning pishib 
etilishi uchun qulay sharoit vujudga keladi, kuzda tok kesish osonlashadi. Ikkinchi 
xomtok vaqtida ham ortiqcha bachki novdalar yulib tashlanadi. Bunda oziq 
moddalar bekorga sarflanishi kamayib, hosilsiz novdalarga bormay, to‘pgullarga 
borishi natijasida, hosilning rivojlanishi, pishib etilishi tezlashadi. Bachki novdalar 
sho‘ra xomtok vaqtida qo‘l bilan olib tashlanadi. Ikkinchi xomtok vaqtida 
novdalarni qo‘l bilan yulish qiyin kechishini inobatga olib, ularni albatta tok qaychi 
bilan olib tashlash kerak bo‘ladi. Shunda barg qo‘ltig‘idagi kurtaklar zararlanmaydi. 
Sovuq va do‘ldan zararlangan tok tuplarini qayta tiklash va ulardan qo‘shimcha hosil 
yetishtirishda bachki novdalarning ahamiyatini unutmaslik lozim.
Ikkinchi xomtokdan keyin ham zamburug‘li kasalliklarga qarshi oltingugurt 
sepish tavsiya qilinadi.

60 
Tok novdalarni halqalash.
Bu tadbir barglar orqali ishlab ilgan organik oziq 
moddalar pastki oqimini to‘xtatib, halqa ustida joylashgan to‘pgul va 
uzumboshlarining oziqlanishini faollashtiradi. Bunda tok tupining bir yillik 
novdalari, ba’zan ko‘p yillik qismlarining to‘pgul yoki uzumboshlaridan pastki 
qismidagi po‘stlog‘i halqa qilib kesiladi.
Xalqa payvandlash pichog‘i yoki maxsus qaychi yordamida 5-6 mm. 
kenglikda olinadi. Tok gullashidan 10-12 kun oldin (to‘pgul (sho‘ra) va 
uzumboshlarining oziqlanishini kuchaytirish maqsadida) va g‘ujumlarning o‘sish 
davrida (g‘ujumlarni kattalashtirish maqsadida), ayrim hollarda uzum pishishdan 
oldin (pishishni tezlashtirish maqsadida) qilinadigan tadbir hisoblanadi. Tok 
novdalarni halqalash mehnat talab ish bo‘lsa-da, ammo, uzum hosili sifatini 
oshirishda (ayniqsa xo‘raki navlar uchun) muhim ahamiyat kasb etadi.
Kishmishbop navlarda xalqalash o‘rniga gibberellin moddasi qo‘llanilganda 
yaxshi natijaga erishish mumkin. Halqalash deyarli (Buxoro viloyatida) 
qo‘llanilmaydigan usuldir, u tok tupining yer ustki qismi va ildiz tizimi o‘rtasida 
moddalar almashinuvini (o‘suv organlariga oziqa moddalarini borishini 
sekinlashtirib, hosil organlariga borishini yaxshilash uchun halqalash usuli 
qo‘llaniladi) buzadi, pirovardida, tok ko‘p yashamasdan qurib qolishi mumkin. 
Shuning uchun, O‘zbekistonda bu ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo‘lmay, faqat 
havaskor sohibkorlar qo‘llaydigan usullardan biri hisoblanadi. 

Download 1,6 Mb.