51
nazariyalarini o‘rganib, o‘z fikrlarini ilmiy maqola shaklida va risolalarda
keltirganlar.
Yuqorida nomlarni keltirilgan olim va tadqiqotchilar
tok tuplarini kesish
jarayoni, usul va muddatlarini har tomonlama o‘rganib, ilmiy asoslangan tavsiyalar
berishgan.
Tok tuplarini kesish va unga shakl berish jarayonida, ularning biologik
xususyatlarini
hisobga olib, ilmiy asoslangan, resurstejamkor parvarishlash
agrotexnologiyalari
asosida olib borish, tok kesish usuli, muddati va bajarish
darajasiga e’tibor berish yo‘li bilan qo‘lga kiritish mumkinligi qayd etilgan.
Pirovardida, sohani iqtisodiy ko‘rsatgichlari ham
tok tuplarini qay darajada
kesishiga qarab belgilanadi.
Tok kesish jarayonida eng asosiy e’tiborni tok novdalarining nav xiliga va
ularning o‘sish kuchiga qarab hosil beruvchi novdalarni kalta va uzun qilib qirqiladi.
Bundan tashqari, tokning yoshi va holatiga qarab, tez o‘suvchi tok navi xillari uzun
(8-16-20 tagacha(kuchli o‘suvchi so‘ritoklarda) hosil kurtaklari) va sekin o‘suvchi
novdalarni esa 2-6 tagacha, o‘rta o‘suvchi tok navlarida esa (8-14 tagacha) hosil
kurtaklari qoldirilganda yuqori va sifatli hosil olish imkonini beradi.
Yuqorida
ko‘rsatilgan hosil novdalarini kesishda Buxoro viloyati mirishkor uzumchilari ham
shu kesish usullaridan keng foydalanganlari bois, yuqori va sifatli hosil olishga
12-rasm.Tok kesish qoidasi
muvaffaq bo‘lmoqdalar.
Tok novdalari optimal kesish muddatida kesilganda, ulardan yuqori va sifatli
hosil olish imkoniyati vujudga keladi. Tok kesuvchi ishchi va mutaxassislar tokni
kesish borasidagi qonun va qoidalariga to‘liq ega bo‘lishlari, har bir tok tupining
52
tuzilishini, uning shakli va novdalarining o‘sish kuchi xossalarini to‘liq o‘rgangan
bo‘lishi va amal qilishi talab etiladi.
Buxoro viloyatida
tok kesishda birinchi navbatda, mutaxassis va ishchi
tokning morfo-biologik xususiyatlari hamda tok novdalarini kesish qonuniyatlarini
yuqori saviyada bilishlari talab etiladi.
Tok kesish tarixida tok novdalarni kesish uzunligiga va kurtaklar soniga
e’tiborni qaratish talab etiladi. Tokning nav
xiliga qarab kalta kesilganda, kesish
uzunligi va kurtaklar soniga alohida e’tibor berilishi lozim. Kalta kesish(asosan
vinobop navlarda va ba’zi bir sekin o‘suvchi xo‘raki navlarda o‘tkaziladi) shu
tartibda o‘tkazilsa, ya’ni barcha kurtaklar hosil kurtagi bo‘lganda, yuqori va sifatli
hosil olish imkoniyati yaratiladi. Kalta kesish asosan, tok tuplarini simbag‘azlarda
etishtirilsa, agrotexnik nuqtai nazardan maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bunda har bir
novda gorizontal holda simbag‘azlarga bog‘langanda, yorug‘lik,
issiqlik va havo
almashinishi yaxshilanishi natijasida hosilning tashqi ko‘rinishi, sifati va qand
miqdori yuqori bo‘ladi.
Tok tuplarini o‘rtacha kesishda hosil novdalarni 5-8 ta kurtak qoldirib
kesilganda yuqori va sifatli hosil yetishtirish imkoniyati
13-rasm. Yelpig‘ichsimon shakl berish 14-rasm. Baland shtambali yelpig‘ichsimon
shakl.
yaratiladi. Bunda texnika bilan yerga ishlov
berishda novdalar xalal bermay, ish
sifati oshadi.
Shuningdek, shuni alohida qayd etishlozimki, Buxoro viloyati uzumchiligini
zamonaviy resurstejamkor texnologiya asosida parvarishlashda tok tuplarini kesish
qoidalari bo‘yicha o‘sish kuchiga,nav xiliga qarab kesishi va shakl berishi hamda
hosil novdalari bir yillik novdalardan iborat bo‘lishini inobatga olgan holda
53
o‘tkazish kerakligini har bir mutaxassis kadr bilishi zarur. Shunda har qanday tok
turidan ko‘zlangan hosil cho‘g‘ini olishga muyassar bo‘lishadi.
