7. 5. Jazıwsız kartalar menen islew texnologiyası
Geografiyalıq bilimlerdi alıwda jazıwsız kartalar menen islesiw a’h’miyetli
orın tutadı. Olardı geografiya ta’liminin’ barlıq usıllarında kollanıw mu’mkin.
Jazıwsız kartalar menen islesiw geografiyalıq atamalardı oqıwshılar ta’repinen
jaqsı eslep qalıwg’a imkan beredi.
Jazıwsız kartalar menen islew na’tiyjeli bolıw ushın ol to’mendegi
talaplarg’a juwap beriwi tiyis: kartanın’ atı iri h’a’riplerde joqarı bo’liminde
jazıladı, oqıwshının’ atı familiyası h’a’m klası kartanın’ to’mengi bo’limine
jazıladı, geografiyalıq ortalıq atamaları bas h’a’ripler menen jazıladı. Da’rya, taw
dizbekleri, ten’iz atları olardın’ bag’darında jazıladı, qalalar, ko’ller atamaları
ken’likler boyınsha jazıladı; paydalı qazılmalar, xalıq xojalıg’ı tarawları ulıwma
qabıl etilgen sha’rtli belgiler ja’rdeminde belgilenedi.
82
Klass sharayatında jazıwsız kartalar qa’lem menen boyaladı, al u’y
sharayatında tush yamasa sıya menen boyaladı. Jazıwsız kartalardı toltırıw
diywalıy kartalar h’a’m atlastag’ı kartalar menen alıp barıladı. Oqıtıwshı sabaq
o’tiw protsesinde geografiyalıq obektlerdi diywalıy kartada ko’rsetiw, olardı
atlastan tabıwdı h’a’m jazıwsız kartag’a sha’rtli belgiler menen tusiriwdi u’yretedi.
Kartag’a geografiyalıq obektlerdi tusiriw ushın jazıwsız kartadag’ı anıq
alıng’an da’reje torı, da’ryalar, qalalar, ken’likleri, shegaraları esaplanadı karta
menen orınlanatug’ın h’a’r bir jan’a jumıs oqıtıwshı ja’rdeminde a’melge asırılıwı
za’rur. Oqıwshılar jazıwsız kartag’a tusiriwdi jaqsı uyrenip alg’annan son’ olarg’a
o’z betinshe islewge ruxsat beriledi.
Jazıwsız kartag’a tusiriletug’ın geografiyalıq atamalar sanı shegaralang’an
bolıwı tiyis. Jazıwsız karta boyınsha oqıwshılarg’a qıyın wazıypalardı bermegen
maqul. Maselen: atlastag’ı mag’lıwmatlardı jazıwsız kartag’a tusiriw. Jazıwsız
kartalarg’a tiykarınan bag’darlamada ushıraytug’ın geografiyalıq atamalardı
tusiriw talap etiledi. Jazıwsız kartalar menen islew do’retiwshilik bag’darg’a iye
bolıwı u’shın oqıwshılar o’z betinshe orınlawı tiyis.
Ulıwma bilim beretug’ın mekteplerde jazıwsız kartalar menen to’mendegi
wazıypalardı orınlaw mu’mkin;
- jazıwsız kartalarg’a geografiyalıq obekt, qubılıslardı h’a’m protsesslerdin’
atamaların tu’siriw. Bul geografiyalıq atamalar sabaq barısında ushırawı h’a’m
oqıtıwshı ta’repinen bul obektlerdin’ sabaq protsesinde kartadan ko’rsetilgen
bolıwı;
- oqıtıwshının’ sabaqtı so’ylep beriw menen birge jazıwsız kartalar da
toltıradı. Bunday jumıslar tiykarınan joqarı klasslarda orınlanadı, bunda oqıwshılar
sha’rtli belgilerdi tolıq o’zlestirgen bolıwı sha’rt;
- taw dizbekleri, samallar, migratsiya bag’darları, jollar, darya ag’ımları
boyınsha karta sxemalar duziw;
- jazıwsız kartag’a klimat elementlerin tusiriw, jawın-shashın mug’darın
ren’ler menen samal bag’darın strelka menen sızıw;
- jazıwsız kartag’a topıraq turlerin, paydalı qazılmalardı tu’siriw. Bunda
oqıwshılar paydalı qazılmalardın’ sha’rtli belgilerin jaqsı biliwi za’ru’r;
- jazıwsız kartag’a xalıqtın’ ko’rsetkishlerin tusiriw (tıg’ızlıg’ı, milliy
quramı, urbanizatsiya da’rejesi h’a’m t.b.
- jazıwsız kartada sanaat tarawların ko’rsetiw (janılg’ı-energetika,
metallurgiya, mashina qurılısı, transport, jen’il-sanaat, azıq-awqat sanaatı h’a’m
t.b.);
83
Oqıwshılardın’ jazıwsız karta menen islewin, orınlanatug’ın wazıypaların
oqıtıwshı tarepinen qadag’alanıp h’a’m bah’alanıp barılıwı tiyis. Jazıwsız kartalar
ta’biyiy geografiyalıq, ekonomikalıq geografiyalıq h’a’m siyasiy bag’darda boladı.
Oqıwshılar temag’a tiyisli jazıwsız kartalardan paydalanıwı mumkin.
|
