chiqish maqsadga muvofiqdir.
2020 yil yakuniga ko'ra mamlakatimiz tashqi
savdo aylanmasida eng yuqori, ya'ni 17,7 % ulush
Xitoy hissasiga to'g'ri keladi. 2020 yilda ushbu mamlakatga eksportimiz 1,9 mlrd. AQSH dollarini
tashkil qildi. Eksportning asosiy qismi tabiiy gaz, ip-kalava,
paxta tolasi, kimyoviy mahsulotlar va
xizmatlar hissasiga to'g'ri kelmoqda.
SHuningdek, Xitoydagi tanglik holati mamlakatimiz iqtisodiyotiga import qilayotgan mashina va
uskunalar (importning 51 %i) hajmining qisqarishi bilan bog'liq sanoat mahsulotlari eksportiga
quyidagi xavf-xatarlarni yuzaga keltirishi mumkin:
-
mashina va uskunalar, butlovchi qismlar hamda xom ashyo mahsulotlari importining kamayishi
sanoat ishlab chiqarishiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Trikotaj, poyafzal, sintetik tolalar, mebel
furniturasi va polietilen xom ashyosining asosiy qismi, shu bilan birga yuqorida aytib o'tganimizdek,
import qilinayotgan mashina va uskunalarning yarmidan ko'prog'i Xitoydan olib kelinadi;
-
texnologik uskunalar importidagi muammolar esa asosiy kapitalga investitsiyalar o'sishining
pasayishiga yoki kamayishiga olib kelishi mumkin. Ushbu mahsulotlar importining 36,3 %
Xitoydan
amalga oshiriladi;
-
Xitoydagi ichki talabning pasayishi natijasida ayrim mahsulotlarimiz eksportining kamayishi.
Masalan, 2019 yilda tabiiy gaz eksportining 40,6 %i ushbu mamlakatga bo'lgan tashkil etgan
bo'lsa, 2020 yilda 2019 yilga nisbatan ushbu mahsulot umumiy eksporti 79,2 %ga kamaygan.
-
Yuqoridagi sharoitda, boshqa tashqi savdo hamkorlarini qidirib topish muayyan vaqt talab qilishi
yoki umuman imkonsiz ham bo'lishi mumkin. Umuman olganda Xitoy bilan bog'liq bunday holat
2021 yildagi YalM o'sish sur'atini 0,2-0,3 % bandga pasaytirishi mumkin18.
Xitoydagi pandemik inqiroz bilan bog'liq vaziyat asosiy savdo hamkorlarimiz iqtisodiyotidagi
holatning yomonlashuvi orqali ham bilvosita ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Xususan, energiya manbalarining eng asosiy importyori bo'lgan Xitoyda neftga bo'lgan talabning
pasayishi natijasida, jahonda neftb narxi sezilarli darajada arzonlashdi. Bu o'z navbatida Rossiya va
Qozog'iston kabi neftb eksport qiluvchi mamlakatlarga salbiy ta'sir ko'rsatdi. Natijada ushbu
mamlakatlardagi iqtisodiy o'sishning sekinlashuvi va valyuta devalvatsiyasi bilan bog'liq holat tovar
va xizmatlarimizga bo'lgan tashqi talab va pul o'tkazmalari hajmining kamayishi bilan bog'liq bo'lgan
ichki talabning pasayishiga olib keldi. Tashqi savdo hamkorlarimiz iqtisodiyoti va jahon moliya
bozoridagi bunday tanglik vaziyatida iqtisodiyomizga kirib keladigan to'g'ridan-to'g'ri
xorijiy
investitsiyalar hajmining qisqarishiga olib kelishi mumkin.
Viloyat sanoat mahsulotlari eksportining rivojlanishiga bir qator bevosita va bilvosita ta'sir
ko'rsatuvchi omillarni sanab o'tish mumkin (2.6-rasm). Bevosita ta'sir etuvchi omillar:
Yalpi hududiy mahsulot (YaHM) - muayyan bir vaqt, asosan bir yil davomida ishlab chiqarilgan
tovar va ko'rsatilgan xizmatlarning bozor bahosidagi qiymati hisoblanib, uning asosiy qismini
sanoat mahsulotlari tashkil qiladi. Farg'ona viloyati YaHMning qariyb 60,0 %ini sanoat ishlab
chiqarish tashkil qiladi.
Eksport tovar va xizmatlarning respublika bojxona hududidan olib chiqilishi bo'lib, uning
tarkibida sanoat tovarlari 2020 yilda Respublika jami eksportida 19,2 %ni qayd etgan. r
Bilvosita ta'sir etuvchi omillar:Hududiy joylashuv, mavjud resurslar miqdori, sifati,
infratuzilmalar, ekologik vaziyat va iqlim ishlab chiqarish imkoniyatlarini belgilab beruvchi
bilvosita omillarning eng yetakchi element hisoblanadi.
Davlat bosh islohotchi sifatida barcha munosabatlarning asosiy sub'ekti sifatida bevosita va
bilvosita ishtirok etadi. Davlat sanoat ishlab chiqarish va uning jahon bo/oridagi
ustunligini
ta'minlashda amalga oshiradigan sanoat, tashqi savdo, bojxona va davlat-xususiy sherikchilik
siyosatiga uzviy bog'liqdir. Tashqi savdo va bojxona siyosati bojxona munosabatlarini nazarda
tutuvchi mexanizmlar yaratilganligiga qaramasdan takomillashtirish, zamon talablariga
moslashtirish zarur. SHu o'rinda eng asosiy urg'u «elektron bojxona»dan «raqamli bojxona»
mexanizmlarini samarali joriy etishga qaratilgan. Ushbu tizimning yo'lga qo'yilishi
eksportga
sarflanadigan rasmiylashtirish vaqtini 5 barobarga kamaytirishni ko'zda tutadi.
