30.
Mavzu: Sanoat korxonalari menejmentining boshqaruv
usullari.
Reja:
1.
Rahbarlik sifatlari,boshqaruv qonuniyatlari.
2.
Boshqaruv tamoyillari, boshqaruv funktsiyalari.
3.
Boshqaruvda liderlik tushunchasi. Boshqaruvda rejalashtiri.
4.
Liderlik va superliderlik.
Rahbarlik sifatlari.. Rahbarda mustaqillik bo’lsa, unda o’ziga ishonch ham bo’ladi, bu esa o’z navbatida
rahbardagi sub’ektiv talablar darajasining yuqori bo’lishiga olib keladi. Ko’pincha, rahbarning boshqalarga
talabchanligi haqida gapiriladi, lekin yaxshi rahbar avvalo o’z-o’ziga nisbatan talabchan bo’lishi kerak. O’z-
o’zini baholash va shu asosda boshqalarga nisbatan munosabatlar tizimini ishlab
chiqishi muhim bir omildir. Har qanday rahbar uchun universal, kerak bo’lgan hislatlardan yana biri tom
ma’noda ‘‘ziyoli" bo’lish yoki, boshqacha qilib aytganda, madaniyatli bo’lishdir. Boshliq o’zidagi
madaniyatni avvalo muomalada, odamlar bilan bo’ladigan kundalik muloqotlarda namoyon etmog’i lozim.
Muomala madaniyati — bu o’rinli, aniq, qiska, samimiy gapirish san’ati va ikkinchi tomondan,
suhbatdoshni tinglash qobiliyatidir. Chunki, boshliq bilan xodimlar o’rtasida kelib chiqadigan shaxsiy
ziddiyatlarning asosida yo tinglay olmaslik yoki gapni to’g’ri yo’sinda gapira olmaslik yotadi. O’zganing
o’rniga tura olish, uning his-kechinmalariga sherik bo’lish, empatiya hissining borligi, dialoglarda sabr-
toqatlilik va boshqalar muloqot madaniyatining muhim tomonlaridir. Jamoa faoliyatini va o’z faoliyatini
rejalashtirish qobiliyati rahbar uchun muhim bo’lgan talablardan biridir. Chunki rejalashtirish asosida o’z-
o’zini boshqara olish va boshqalarni tashqi faoliyatini maqsadga muvofiq tarzda boshqara olishni
ta’minlovchi muhim psixologik xususiyat yotadi. Rejalashtirish — bu o’ziga xos kelajakni ko’ra olish
kobiliyati, kelajak obrazi bo’lib, bu narsa shaxsning qanchalik kamol topganligi va maqsadga
intiluvchanligining muhim belgisidir. Bu juda murakkab psixologik jarayon bo’lib, u shaxsning o’z diqqatini
qanchalik omilona tarzda boshqarishi, uni faqat muhim narsalarga qarata olishi, vaqtdan tez foydalana olish,
ortiqcha ishlardan o’zini tiyish, qo’l ostidagilarga, imkoni boricha, ularning qobiliyatlariga qarab ish buyura
olish va nihoyat, buyurgan ishni o’z vaqtida nazorat qilib, so’rab olish imkoniyati bilan bog’liq. O’z ishini
puxta rejalashtirish qobiliyatiga ega bo’lgan rahbar realistik tafakkurga ega bo’lmog’i, ya’ni har qanday
sharoitlarda ham o’sha muammo yoki ishga taalluqli barcha alternativ variantlardan
eng to’g’risi va maqsadga muvofiqini tanlay oladigan, ishni to’g’ri tashkil eta bilgan, ya’ni eng kam kuch va
vaqt sarflab ishni uddalay olgan, noaniq yoki tasodifiy vaziyatlarda ham ish taktikasini to’g’ri yo’lga
yo’naltira oladigan odam bo’lishi kerak Bundan tashqari, yaxshi rahbar uchun oldida turgan ishning har bir
alohida detallarigacha tasavvur qilib, uni amalga oshirishning barcha bosqichlari va vositalarini
oldindan ko’ra bilish qobiliyati ham zarur. Shunday taqdirdagina u ishga dadil kirishishi, o’zgalarni o’z
ortidan ergashtirishi va ishlab chiqarishda yuksak ko’rsatkichlarga erishishi mumkin. Yuqorida aytib
o’tilgan rahbarlik sifatlari ichida eng muhimi, tabiiyki, psixologik mahoratni talab etgani — odamlar bilan
ishlash mahoratidir. Jamoa a’zolari bilan samarali ishlash uchun esa boshliq ularning psixologiyasini, har bir
a’zo psixologiyasini va guruh psixologiyasini yaxshi bilishi zarur, chunki ‘‘o’zgalar psixologiyasini bilish ular
ustidan hukmronlikning yagona yo’lidir", — deb yozishgan edi ingliz olimlari. Ijtimoiy psixologiyaning bu
borada ham yaxshi vositasi — ijtimoiy psixologik trening uslubi borki, uning yordamida odamlar bilan
ishlovchilar jamoani boshqarishning turli usullariga muvaffaqiyatli tarzda tayyorlanmoqdalar.
Rahbarlik uslubidagi salbiy qusurlarni bartaraf etish degani- bu boshqarishning barcha unsurlariga
e’tiborni kuchaytirish demakdir. Eng avvalo rahbar yuqoridagi nuqsonlardan xoli bo’lishi va ish uslubini
quyidagi ijobiy fazilatlar zamirida tashkil qilishi lozim:
Rahbar o’z huquq va vakolatidan umumdavlat manfaatlarini jamoa va xodimlarning shaxsiy manfaatlari bilan
uyg’un olib borishda mohirona foydalanish zarur. Ammo davlat manfaatlariga putur etkazmasdan, shaxsiy
manfaatlar umum manfaatlarga bo’ysinishi lozim.
Ishlab chiqarishni faqat jamoada obro’-e’tiborga ega bo’lgan rahbargina yaxshi boshqaraoladi. Ayni paytda
shuni unutmaslik kerakki, obro’ faqat xizmat mavqei bilan emas, balki, avvalo, bilim, tajriba, ishga va
xodimlarga munosabat bilan orttiriladi.
Rahbar vazmin, har qanday vaziyatda ham o’zini tutabiladigan, odobli va xushmuomala bo’lishi zurur.
O’z xatti- harakatini nazorat qila oladigan, kayfiyati va sezgilarini tiya biladigan, yurish turishida
bo’ysinuvchilarga o’rnak ko’rsatadigan bo’lishga majburdir.
Buyruq hammaga ham yoqavermaydi. Shu sababli bo’yinuvchi xodimlarga beriladigan farmoyish faqat
bevosita buyruq shaklida bo’lmasdan, balki topshiriq va vazifa, maslahat tarzida ham bo’lishi kerak. Bu
o’rinda quyidagi ibratli ish uslubini bilish foydadan xoli emas.
Rahbar bo’ysinuvchi xodimlarning fikr va maslahatlarini diqqat va hurmat bilan tinglashi, hatto shu
takliflarga shaxsan qo’shilmagan taqdirda ham ularga osoyishta quloq solishi va muhokama qilishi lozim.
Rahbar intizom va tartibga rioya qilishini qat’iy talab qilishi va bo’ysinuvchilarning biron nojo’ya harakatini
e’tibordan chetda qoldirmasligi kerak. Talabchanlik tarbiyaning asosi va ongli intizomning eng mustahkam
zaminidir.
Foydalanilgan adabiyotlar va axborot manbalari.
1.Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat‘iyat bilan
davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. T. 1. - Toshkent:
O‘zbekiston, 2017.
2.A.V.Vaxabov, SH.X.Xajibakiyev “Yashil iqtisodiyot”. “Zebo
print” Toshkent-2021.
3.M.T.Asqarova, J.J.Jamolov, X.S.Xadjayev. Yashil iqtisodiyot.
(Darslik). - Т.: “Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi”,
2022. - 312 b
4.“Barqaror taraqqiyot va tabiatshunoslik asoslari”. Darslik.
A.E.Ergashev va b. -T.Baqtriya press, 2016. -296 b.
Qo‘shimcha adabiyotlar.
1.Adrain C. Newton. An Introduction to the Green Economy: Ist
Edition.Routledge,
2014. -382p.
2.Green economics: An introduction to theory, policy and
practice/ Molly Scott
Cato. London. Sterling, VA. 2009. -670 p .
3.Greening the Global Economy (Boston Review Originals)
Hadcover- November
13, 2015.- 176 p.
Internet saytlari:
1.www.gov.uz- O‘zbekiston Respublikasi Hukumat portal
2.www.lex.uz- O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari
ma’lumotlari milliy bazasi.
3.www.mineconomy.uz- O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy
taraqqiyoti va kambag’allikni qisqartirish vazirligi sayti.
4.www.mf.uz- O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi sayti.
5.www.stat.uz- O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika
qo‘mitasi sayti.
| 