Rasm-4.1. Quyosh nurining va azimutlari proeksiyasi:
1-quyosh nuri; 2-nur to‘playotgan oyna sirti; 3-gorizontal sirt; 4-oyna sirtiga nisbatan normal; 5-quyosh nurining gorizontal proeksiyasi; h-quyosh balandligi; -oyna va gorizontal sirt orasidagi o‘tkir burchak.
Oynaning orientatsiyasi
|
SHl
|
SHlSHq
|
SHq
|
JSHq
|
J
|
J/
|
/
|
SHl/
|
Ao
|
180
|
135
|
90
|
45
|
0
|
45
|
90
|
135
|
4.7-jadval
Haqiqiy quyosh vaqti
|
Geografik kengliklardagi quyosh azimutining qiymatlari 0SHl. k. Aq
|
tushgacha
|
tushdan keyin
|
36
|
40
|
44
|
48
|
2-3
|
21-22
|
-
|
-
|
-
|
-
|
3-4
|
22-21
|
-
|
-
|
-
|
-
|
4-5
|
19-20
|
-
|
-
|
-
|
-
|
5-6
|
18-19
|
111
|
111
|
111
|
110
|
6-7
|
17-18
|
104
|
104
|
100
|
99
|
7-8
|
16-17
|
94
|
93
|
90
|
87
|
8-9
|
15-16
|
86
|
82
|
78
|
76
|
9-10
|
14-15
|
75
|
69
|
65
|
60
|
10-11
|
13-14
|
56
|
49
|
45
|
40
|
11-12
|
12-13
|
24
|
20
|
18
|
16
|
12 tush
|
|
0
|
0
|
0
|
0
|
Eslatma: Quyosh azimuti kunning birinchi yarmida (tushgacha) janubiy yo‘nalishga nisbatan soat mili harakatiga teskari, kunning ikkinchi yarmida (tushdan keyin) soat mili harakati bo‘yicha hisoblanadi.
Agarda xonada oynalar har xil yo‘nalishda joylashgan bo‘lsa, hamda bir-biri orasida 900 li burchak bo‘lsa va hisobiy soat belgilanmagan bo‘lmasa, xonaga kirayotgan issiqlikni har bir devorda joylashgan oyna orqali hisoblash kerak va xonalar kishilar bilan band bo‘lgan yoki korxona ishlayotgan davr uchun eng katta qiymat olinishi lozim.
Quyoshdan himoya qiluvchi qurilmalar derazalarga o‘rnatilmagan bo‘lsa, xonaga kirayotgan issiqlikning hisobiy qiymatini aniqlashda xonadagi ichki to‘siqlar ayrim issiqlikni akumulyasiya qilishni hisobga olish kerak.
Ichki to‘siqlarning issiqlikni akumulyasiya qilish qobiliyatini hisobga olganda xonaga kirayotgan hisobiy issiqlikni quyidagicha aniqlash mumkin;
oynalarda quyoshdan himoya qiluvchi tashqi qurilmalar bo‘lmaganda
(4.20)
shu qurilmalar bo‘lganda
(4.21)
bu erda: F1,F2,F3-xonadagi ichki devorlarini yuzasi, m2; F4,F5-mos ravishda shift va polning yuzalari, m2; m1, m2, m3, m4, m5-issiqlikni akumulyasiya qilinishlikni hisobga oluvchi tuzatish koeffitsientlar mos ravishda ichki devorlar, shift va pol uchun 4.8-jadvaldan har bir to‘siq uchun qabul qilinadi.
4.8-jadval
Material
|
Hisobiy qalinlik , sm
|
Issiqlik o‘tkazish koeffitsienti , Vt/(m.K)
|
Harorat o‘tkazish koeffi-sienti a, m2/soat
|
Bino old qismiga (fasad) quyosh radiatsiyasi tik tushgan davriga ko‘ra koeffitsient m qiymati, soat
|
12
|
10
|
8
|
6
|
Beton
|
3,5
|
1-1,8
|
0,002-0,003
|
0,78
|
0,71
|
0,64
|
0,54
|
Temir beton
|
5
|
0,70
|
0,64
|
0,55
|
0,45
|
|
|
0,60
|
0,53
|
0,45
|
0,38
|
Tabiiy toshlar
|
15
|
0,53
|
0,48
|
0,42
|
0,36
|
28
|
0,45
|
0,41
|
0,36
|
0,31
|
40
|
0,42
|
0,40
|
0,35
|
0,30
|
/isht, engil
|
6
|
0,7-0,9
|
0,0012-0,0019
|
0,74
|
0,65
|
0,57
|
0,49
|
13
|
0,60
|
0,55
|
0,49
|
0,43
|
19
|
0,58
|
0,53
|
0,47
|
0,42
|
Betonlar
|
26
|
0,55
|
0,50
|
0,45
|
0,41
|
Gips materiallar
|
5
|
0,2-0,5
|
0,00115-0,0012
|
0,88
|
0,84
|
0,79
|
0,72
|
YOG‘och materiallar
|
2,5
|
0,2-0,3
|
0,0005-0,0007
|
0,84
|
0,81
|
0,75
|
0,69
|
Issiqlik tovushni izolyasiyalovchi materiallar: g‘ovak plastmassalar va polimerlar
|
5
|
0,06-0,12
|
0,001-0,0015
|
1
|
0,99
|
0,98
|
0,95
|
Eslatma: 1. Ko‘p qatlamli to‘suvchi konstruksiyalarda faqat nur tushayotgan qatlamga eng yaqin asosiy qatlam hisobga olinadi.
2.Quyosh bilan qizigan ikki yonma-yon xonalarni bo‘lib turuvchi devor yoki to‘siqning hisobiy qalinligini, ularning haqiqiy qalinligini yarmiga teng deb qabul qilinishi lozim. Isiydigan va isimaydigan binolarni ajratib turuvchi devor va to‘siqlarning hisobiy qalinligini ularning haqiqiy qalinligiga teng deb qabul qilish lozim.
3. Nuri tushadigan oynalar J, JG‘ va G‘ ga qaragan bo‘lsa m ning qiymati koeffitsient 1,2 ga ko‘paytirib olinadi.
4. 4.8-jadvalda ko‘rsatilmagan materiallar uchun haroratni o‘tkazish koeffitsienti a ni aniqlashda , s0, 0 qiymatlari qurilish issiqlik texnikasi QMQ 2.01.04-97* dan muvofiq boblardan olinadi.
Misol: Xonani (4.2-rasm) oynalari orqali quyosh radiatsiyani issiqlik oqimini aniqlash kerak.Geografik kengligi-400 SHl. k.
4-ta metalli deraza, oynani qalinligi =2,5mm. Derazaning o‘lchami: balandligi 1,8m, eni 2m. oynani iflosligi o‘rtacha, qurilish joyda atmosfera iflos. Hisobiy oy-iyul.
Echim: Oynani azimuti JG‘ yo‘nalishiga–A0=450. Quyosh radiatsiyani issiqlik
maksimumi (3.1.4-jadvaldan) tushish vaqti
15 dan 16 soatgacha; qto‘q=354Vt/m2, qtarq=108Vt/m2. Bu soat uchun quyosh azimuti (4.7-jadvaldan) Aq=820. Bunda oynani quyosh azimuti Aqo=82-45=370. K1=0,56 (4.5-jadval), K2=0,95 (4.6-jadval), Aqo 900 dan kam bo‘lganligi uchun (4.21-formuladan)
qyor=(354+108)*0,56*0,95=246Vt/m2,
Oyna yuzasini yig‘indisi F0=(1,8*2)4=14,4m2, Kn.o‘=1 (adabiyot)
Xonaga kirayotgan issiqlik
g‘isht devorlari yuzasi (=13mm) F1=12 m2, F2=12 m2, F3=24 m2,
betonli polni yuzasi (=5sm), F4=32 m2. Temir beton shiftning yuzasi (=3,5sm), F5=32 m2. Ish vaqti 9 dan 18 soatgacha, shu davrda oynaga tushadigan to‘g‘ri quyosh radiatsiyani vaqtini davomi 4.4 jadval asosida 400 shimol kengligi JF yo‘nalishda tushdan ilgari 11dan 12 gacha, tushdan keyin 12 dan 18 gacha, umumiy vaqt 1+6=7 soat. SHu vaqt uchun 4.5-jadvaldan interpolyasiya yo‘li bilan tuzatish koeffitsientlarni topamiz: m1= m2 = m3=0,46·1,2 = 0,552; pol uchun m4=0,5·1,2 = 0,6; shift uchun m5 = 0,59·1,2=0,708
Xonaga kirayotgan hisobiy issiqlikni aniqlaymiz (formula-3.1.14)
SHift orqali xonaga kiradigan issiqlik oqimi
SHift orqali xonaga kiradigan issiqlik oqimini qo‘yidagi formula yordamiga topish mumkin:
Q=qo + Aq, , Vt (4.21)
bu erda: q0 –xonaga kirayotgan sutkali o‘rtacha issiqligi, Vt; - sutkadagi bir soat uchun belgilangan koeffitsienti, 4.9-jadvaldan olinadi; Aq - issiqlik oqimning tebranish amplitudasi, Vt.
Sutkaning turli soatlarida mos ravishda o‘zgarayotgan issiqlik oqimi miqdorini aniqlash uchun ishlatiladigan koeffitsient, ni qiymati 4.9-jadvalga asosan qabul qilinadi.
4.9-jadval
Kiradigan issiqlikni maksimumdan oldin yoki keyin olingan soat soni
|
0
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
| koeffitsienti |
1
|
0,97
|
0,87
|
0,71
|
0,5
|
0,26
|
0,0
|
-0,26
|
-0,5
|
-0,71
|
-0,87
|
-0,97
|
-1
|
Xonaga kirayotgan sutkali o‘rtacha issiqlikni quyidagi formula yordamida topish mumkin
(4.23)
bu erda: F-shiftning yuzasi, m2; Ro-shiftning termik qarshiligi, (m2·K)/Vt, shiftning issiqlik texnik hisobi asosida olinadi yoki bu hisob bajarilmaganda QMQ 2.01.04-97* me’yorni 2a, 2b, 2v-jadvallardan qabul qilish mumkin; tchik-xonadan chiqarib yuborilayotgan havoning harorati, 0 S; tshartt.x-tashqi havoni shartli sutkali o‘rtacha harorati.
Tashqi havoni shartli sutkali o‘rtacha harorati taxminan quyidagi formuladan topiladi:
(4.24)
bu erda: t’t.x-tashqi havoning hisobiy harorati, iyul oyini o‘rtacha haroratiga teng QMQ 2.01.01-94 ni jadvalidan olinadi.
-shiftning tashqi yuzasi materialini quyosh radiatsiyasini yutish koeffitsienti, qmq 2.01.04-97* ni 6 ilova bo‘yicha qabul qilinadi;
io‘r-yig‘ma quyosh radiatsiyasini (to‘g‘ri va tarqoq) o‘rtacha qiymati QMQ 2.01.04-97* bo‘yicha qabul qilinadi;
4.10-jadval. to‘siq konstruksiyasining tashqi sirtidagi ashyosi bilan quyosh radiatsiyasining yutish koeffitsientlari
To‘siq konstruksiyasi tashqi sirtining ashyosi
|
Quyosh radiatsiyasining yutish koeffitsienti
|
Alyuminiy
|
0,5
|
Asbest-sement taxtalari
|
0,65
|
Asfalt-beton
|
0,9
|
Betonlar
|
0,7
|
Bo‘yalmagan yog‘och
|
0,6
|
Och rang shag‘aldan rulonli tomlarning himoyalash qatlami
|
0,65
|
Qizil pishiq g‘isht
|
0,7
|
Silikat g‘asht
|
0,6
|
Oq tabiiy tosh qoplamasi
|
0,45
|
To‘q kulrang silikat bo‘yoq
|
0,7
|
Oq ohak bo‘yoq
|
0,3
|
Qoplama keramik plitka
|
0,8
|
Qoplama ko‘k shishali plitka
|
0,6
|
Oq yoki sarg‘ish qoplama plitka
|
0,45
|
Qum sepmali ruberoid
|
0,9
|
Oq bo‘yoq bilan bo‘yalgan po‘latli list
|
0,45
|
To‘q qizil bo‘yoq bilan bo‘yalgan po‘latli list
|
0,8
|
YAshil bo‘yoq bilan bo‘yalgan po‘latli list
|
0,6
|
Ruxlangan tombop po‘lat
|
0,65
|
Qoplama shisha
|
0,7
|
To‘q kulrang yoki qizg‘ish sariq rang ohakli suvoq
|
0,7
|
Och havo rangli sementli suvoq
|
0,3
|
To‘q yashil rangli sementli suvoq
|
0,6
|
Och sariq (sarg‘ish) sementli suvoq
|
0,4
|
4.11-jadval
Ko‘rsatgich
|
Geografik kengligi, 0 /.k.
|
37
|
38
|
39
|
40
|
41
|
42
|
43
|
44
|
45
|
Imax
|
949
|
942
|
935
|
928
|
922
|
915
|
905
|
894
|
884
|
Io‘r
|
335
|
334
|
333
|
333
|
333
|
334
|
333
|
331
|
329
|
Imax - Io‘r
|
614
|
608
|
602
|
595
|
589
|
582
|
573
|
563
|
555
|
T-yoz sharoitlari bo‘yicha to‘siq konstruksiyalarini tashqi yuzasining issiqlik berish koeffitsienti, Vt/(m2 0 S).
Tashqi yuzaning issiqlik berish koeffitsienti quyidagi formula bo‘yicha aniqlanishi lozim:
(4.25)
bu erda: -takrorlanishi 16% va undan yuqori bo‘lgan rumblar bo‘yicha iyul uchun shamolning o‘rtacha minimal tezligi, qmq 2.01.04-94 ga asosan qabul qilinadi, lekin bu kattalik 1 m/s dan kam bo‘lmasligi kerak.
Issiqlik oqimini tebranish amplitudasi quyidagi formuladan aniqlanadi:
(4.26)
bu erda: i-shiftni ichki yuzasini issiqlik berish koeffitsienti, vt/(m2 0s), qmq 2.01.04-97 ni 5-jadvaliga asosan qabul qilinadi;
-shiftni ichki yuzasi haroratining tebranish amplitudasi, 0S; to‘siq konstruksiyasining ichki yuzasi harorati tebranish amplitudasini quyidagi formulaga ko‘ra aniqlash lozim:
(4.27)
bu erda: – to‘siq konstruksiyasida tashqi havo harorati tebranishining hisobiy amplitudasining so‘nish kattaligi;
-tashqi havo harorati tebranishining hisobiy amplitudasi, 0s.
tashqi havo harorati tebranishining hisobiy amplitudasi , 0s, quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
(4.28)
bu erda: -iyul oyida tashqi havo harorati kunlik tebranishni maksimal amplitudasi, 0S, QMQ 2.01.04-97* ga asosan qabul qilinadi: Imax-yig‘ma quyosh radiatsiyasini (to‘g‘ri tarqoq) maksimal qiymati Vt/m2, QMQ 2.01.01-94 ga asosan qabul qilinadi.
Bir turdagi qatlamlardan tashkil topgan to‘siq konstruksiyasida tashqi havo haroratining tebranishini hisobiy amplitudasining so‘nish kattaligi quyidagi formuladan aniqlanadi
(4.29)
bu erda: e=2,718 – natural logariflar asosi; D-to‘siq konstruksiyasining issiqlik inersiyasi; S1, S2 ... Sn-to‘siq konstruksiyalari alohida qatlamlari materialini hisobiy issiqlik o‘zlashtirish koeffitsienti, Vt/(m2.0S), QMQ 2.01.04-97* ni 1 ilova bo‘yicha qabul qilinadi; Y1, Y2, ...Yn-1, Yn-to‘siq konstruksiyalarining alohida qatlamlari tashqi yuzasini issiqlik o‘zlashtirish koeffitsienti, Vt/(m2.0S). Eslatma, (3.1.23) formuladan qatlamlarni raqamlashtirish tartibi ichki yuzadan tashqarisiga yo‘nalish bo‘yicha qabul qilingan.
To‘siq konstruksiyalarining alohida qatlamlari tashqi yuzalarini issiqlik inersiyasi Di .
D – ni oldindan hisoblash lozim (to‘siq konstruksiyalarini issiqlik uzatishga qarshiligini hisobi asosida QMQ 2.01.04-97* dan topiladi).
Issiqlik inersiyasi D1 bo‘lgan qatlam tashqi yuzasini issiqlik o‘zlashtirish koeffitsienti Y, Vt/(m2.0S) konstruksiyaning shu qatlami S materialining hisobiy issiqlik o‘zlashtirish koeffitsientiga teng deb, QMQ 2.01.04-97* ni 1 ilovasi bo‘yicha qabul qilish lozim.
Issiqlik inersiyasi D<1 bo‘lgan qatlam tashqi yuzasini issiqlik o‘zlashtirish koeffitsienti birinchi qatlam (to‘siq konstruksiyasini ichki yuzasidan sanab) dan boshlab, quyidagi hisoblar orqali aniqlanadi:
a) birinchi qatlam uchun
(4.30)
b) i-qatlam uchun quyidagi formula bo‘yicha aniqlash lozim
(4.31)
bu erda: R1, Ri-to‘siq konstruksiyasini mos ravishda birinchi va i-nchi qatlamlarining termik qarshiligi, (m2.0S)/Vt, QMQ 2.01.04-97* da keltirilgan formula bo‘yicha aniqlanadi
(4.32)
bu erda: 1, i-mos ravishda 1- va i-qatlam qalinligi, m; 1, i-mos ravishda 1- va i- qatlam ashyosini issiqlik o‘tkazuvchanligi hisobiy koeffitsienti, Vt/(m 0S), QMQ 2.01.04-97* ni 1- sonli ilovasidan qabul qilinadi; S1, Si-mos ravishda birinchi va i-qatlam materialining hisobiy issiqlik o‘zlashtirish koeffitsienti, Vt/(m2·0S), QMQ 2.01.04-97* ni 1-sonli ilovadan qabul qilinadi; Y1, Yi, Yi-1-to‘siq konstruksiyasini mos ravishda birinchi, i-nchi va (i-1)-qatlamlari tashqi yuzasini issiqlik o‘zlashtirish koeffitsientlari, Vt/(m2·0S).
Xonaga issiqlikni kirish maksimum vaqti Zmax, soat, quyidagi formuladan topish lozim:
(4.33)
bu erda: D-to‘siq konstruksiyani issiqlik inersiyasi.
Misol: Toshkent shahrida joylashgan jamoat binoni f = 54m2 yuzali xonasi uchun quyosh radiatsiyasidan xonaga shift orqali kirayotgan issiqlik miqdori topilsin.
1 . temirbeton plita, 1=0,22 m, 1=1,92 vt/(m 0s), s1=17,98 vt/(m2.0s);
2. bitum mastika ruberoiddan bug‘ga qarshi izolyasiya 2=0,004 m, 2=0,17 vt/(m 0s), s2=3,53 vt/(m2.0s);
3. penobetonli issiqlik izolyasiya, 3=0,1 m, 3=0,22 vt/(m 0s), s3=3,36 vt/(m2.0s);
4. sement-qumli qatlam, 4=0,025 m, 4=0,76 vt/(m 0s), s4=9,6 vt/(m2.0s);
5. 2-4 qatlamli bitum mastikali ruberoid, 5=0,02 m, 5=0,17 vt/(m 0s), s5=3,53 vt/(m2.0s);
6. bitum mastikaga ko‘milgan shag‘al, 6=0,02 m, 6=0,21 vt/(m 0s), s6=3,36 vt/(m2.0s).
echim:
1. shiftning termik qarshiligi
2. qatlamlardan tashkil topgan shiftda tashqi havo harorati tebranishini hisobiy amplitudasining so‘nish kattaligini aniqlaymiz. buning uchun oldin shiftning alohida qatlamlari tashqi yuzasini issiqlik o‘zlashtirish koeffitsientlarini aniqlaymiz.
birinchi qatlam-temirbeton plitasi:
;
ya’ni D>1, demak y1=s1=17,98 vt/(m2.0s)
ikkinchi qatlam – bitum mastikali ruberoiddan bug‘ga qarshi izolyasiya:
;
ya’ni D<1, shuning uchun 4.29 formuladan foydalanib y2 ni topamiz
ya’ni D>1, demak y1=s1=17,98 vt/(m2.0s)
ikkinchi qatlam-bitum mastikali ruberoiddan bug‘ga qarshi izolyasiya:
ya’ni D<1, shuning uchun 4.30 formuladan foydalanib y2 ni topamiz:
Uchinchi qatlam-penobetonli issiqlik izolyasiya:
ya’ni D>1, demak y3=s3=3,36 vt/(m2. 0s)
To‘rtinchi qatlam-sement-qumli qatlam:
ya’ni D<1, shuning uchun 4.31 formuladan foydalanib y4 ni topamiz:
Beshinchi qatlam-2-4 qatlamli bitum mastikali ruberoid:
ya’ni D<1, shuning uchun 4.31 formuladan foydalanib y5 ni topamiz:
Oltinchi qatlam-bitum mastikaga ko‘milgan shag‘al:
ya’ni D<1, shuning uchun 4.31 formuladan foydalanib y6 ni topamiz:
SHiftning issiqlik inersiyasi:
SHamolning o‘rtacha tezligi =1,4 m/s bo‘lsa:
SHunda tashqi havo harorati tebranishini hisobiy amplitudasining so‘nish kataligini:
talabga muvofiq, chunki 110,5>35dan katta
3. QMQ 2.01.01-94 dan iyul oyida tashqi havo harorati kunlik tebranishini maksimal amplitudasi AtT=23,70 S.
4. Tashqi havo harorati tebranishining hisobiy amplitudasi 4.29 formuladan aniqlaymiz:
Geografik kengligi 410 /K da QMQ 2.01.01-94 dan Imax=922 Vt/m2, Io‘r=333 Vt/m2.
5. SHiftning ichki yuzasi haroratini tebranish amplitudasini 4.28 formuladan topamiz:
6. Issiqlik oqimini tebranish amplitudasini aniqlaymiz:
7. Tashqi havoni shartli sutkali o‘rtacha haroratni 4.26 formuladan aniqlaymiz:
8. Quyosh radiatsiyasidan xonaga kirayotgan sutkali o‘rtacha issiqlik:
9. SHift orqali xonaga kirayotgan quyosh radiatsiyani issiqlik oqimini, hisobiy soat belgilangan holda, ya’ni =1,
Xonaga issiqlikni kirishi maksimumini vaqti 4.32 formuladan topamiz:
ya’ni yarim kechadan keyin.
Agarda, hisobiy soat belgilangan bo‘lsa masalan soat 8, uning uchun =0,5 (4.9 – jadvaldan) (8-(27,9-24))=4,1 soat maksimumgacha va bu vaqtda xonaga kirayotgan issiqlikni oqimi quyidagiga teng bo‘ladi:
|
