Xonaga kiradigan issiqlik oqimini aniqlash. Xonaga kirayotgan issiqlik oqimlarini quyidagilar tashkil qiladi;
= Qodam +Qquyosh +Qyorit +Qel.dv.+Qpech +Qmat. +.., Vt (4.7)
bu erda: Qodam-odamlardan ajraladigan issiqlik; Qquyosh-quyosh radiatsiyasining issiqligi; Qyorit – yoritish jihozlaridan ajraladigan issiqlik; Qel.dv. – dastgoh va mexanizmlarning elektrodvigatellaridan ajraladigan issiqlik; Qpech - texnologik pechlar; Qmat - materiallar sovishidan va boshqalar.
Odamlardan issiqlik ajralishini xisoblash. Odamlardan oshkora Qosh va yashirin Qyash issiqlik ajraladi. Bu issiqliklarning oqimi odamlarning holatiga bog‘liq, ya’ni u tinch, engil, o‘rtacha, yoki og‘ir holatda ish bajarmoqligiga boliq.
Oshkora issiqlik oqimini quyidagi formulalar yordamida topish mumkin:
Qosh=u.kiy.(2,5 +10,3 x )(35 - tx), Vt (4.8)
bu erda: u -tuzatish koeffitsienti, u odamning holatini hisobga oladi, ya’ni ishning intensivaligini; u=1 tinch va engil ish uchun: u=1,07 o‘rtacha og‘irlikdagi ish uchun; u=1,15 og‘ir ish bajarilganda; kiy -kiyimning turiga bog‘liq bo‘lgan koeffitsient; kiy=1 engil kiyim uchun; kiy=0,65–oddiy kiyim uchun; kiy=0,4 issiq kiyim uchun; x- havo tezligi, m/s; tx- xonaning harorati, 0S.
Odamlardan ajraladigan issiqlik oqimi boshqa ifodadan aniqlanishi ham mumkin
Q=q n, Vt (4.9)
bu erda: q – bitta odamdan ajraladigan issiqlik oqimi, [10], [11], [12], [13] adabiyotlarda keltirilgan jadvallardan hamda 4.1 – jadvaldan olish mumkin;
n- odamlar soni.
4.1-jadval. Bitta odamdan ajraladigan issiqlik oqimi, Vt.
Parametrlar
|
Xona havosini haroratiga, 0S, mos parametrlarni soni
|
15
|
20
|
25
|
30
|
35
|
Tinch holat
|
Oshkora issiqlik
|
116
|
87
|
58
|
40
|
16
|
To‘liq issiqlik
|
145
|
116
|
93
|
93
|
93
|
Engil ish
|
Oshkora issiqlik
|
122
|
99
|
64
|
40
|
8
|
To‘liq issiqlik
|
157
|
151
|
145
|
145
|
145
|
O‘rta og‘irlik ish
|
Oshkora issiqlik
|
133
|
104
|
70
|
40
|
8
|
To‘liq issiqlik
|
208
|
203
|
197
|
197
|
197
|
Og‘ir ish
|
Oshkora issiqlik
|
162
|
128
|
93
|
52
|
16
|
To‘liq issiqlik
|
290
|
290
|
290
|
290
|
290
|
Eslatma; Jadvalda erkaklardan ajraladigan issiqlik oqimi keltirilgan. Ayollar va bolalardan ajralib chiqayotgan issiqlik oqimiga mos ravishda erkaklardan ajralib chiqayotgan issiqlik oqimi 85% va 75% ga teng deb qabul qilinadi.
4.1 Misol; 600 ta odamga mo‘ljallangan tomoshabinlar zali uchun odamlardan ajralib chiqayotgan issiqlik oqimni aniqlash kerak. Xonadagi havoni harorati 230S ga teng.
Echim: Zaldagi odamlar holati tinch holat deb qabul qilinadi. Xona havosining harorati 230S uchun bir odamdan ajralib chiqayotgan issiqlik oqimini 4.1-jadvaldan interpolyasiya yo‘li bilan topamiz
tx=200S qosh=87 Vt, qto‘l=116 Vt
tx=250S qosh=58 Vt, qto‘l=93 Vt
tx=230S qosh=70 Vt, qto‘l=102 Vt
Bunda 600 nafar odamdan ajralgan issiqlik oqimi
Qosh =70·600=4200Vt, Qtul =102·600=6120Vt ga teng bo‘ladi
YOritish jihozlaridan issiqlik ajralishi
Sun’iy yoritish jihozlaridan ajraladigan issiqlik oqimi uning quvvatiga qarab aniqlanadi. Odatda, xonani yoritish uchun mo‘ljallangan energiya issiqlikka aylanadi va xonaning havosini isitadi deb qabul qilinadi.
Agarda yoritish jihozlari quvvati noma’lum bo‘lsa ulardan ajraladigan issiqlik oqimi quyidagi ifodadan aniqlanadi:
Qyorit=E F qyor yor , Vt (4.10)
bu erda: E-yoritilganligi (osveщennost) lk, 4.2-jadvaldan qabul qilinadi; F- xona maydoni, m2; qyor.–solishtirma issiqlik ajralishi, Vt/m2, 4.3-jadvaldan olinadi; yor -xonaga tushadigan issiqlik energiyasining ulushi; xonaning tashqi qismida joylashgan yoritgichlar uchun -0,45 lyuminessent lampalar va 0,15 qizitish lampalari uchun;
4.2-jadval. Xonalarni umumiy yoritilganlik darajasi
Xonalar
|
Ishchi yuzalar yoritilganligi, lk
|
Jamoat binolar va ishlab chiqarish binolarni yordamchi xonalari;
|
|
kutubxona qiroatxonasi, loyihalash kabinetlari, ishchi va sinf xonalari, auditoriyalar, loyihalash zallari, konstruktorlik byuro, kengash zallari, klublarning sport, majlis va ko‘rish zallari, teatr foyellari, usti yopiq basseynlar, kinoteatr va klublar foyellari
|
300
500
200
150
|
kinoteatrlarning ko‘rish zallari
|
75
|
sanatoriyalarning palatalar va yotadigan xonalar
|
75
|
bufet va ovqatlanish zallari
|
200
|
mehmonxonalar nomerlari
|
100
|
Do‘konlarni savdo zallari:
|
|
oziq-ovqat
|
400
|
sanoat mollar
|
300
|
xo‘jalik mollar
|
200
|
4.3-jadval. Lyuminessent lampalarda solishtirma issiqlik ajralishi
YOritish jihoz turi
|
YOrug‘lik oqimining taqsimla-nishi, %
|
Xonaning yuzasiga, m2, qarab o‘rtacha solishtirma issiqlik ajralishi Vt/(m2lk)
|
tepaga
|
past ga
|
>200
|
50-200
|
<50
|
xonaning balandligi, m
|
4,2
|
4,2
|
3,6
|
3,6
|
3,6
|
3,6
|
YOrug‘likni to‘g‘ri yo‘naltirilgan
|
5
|
95
|
0,067
|
0,560
|
0,074
|
0,058
|
0,102
|
0,077
|
YOrug‘likni asosan to‘g‘riyo‘naltiradigan
|
25
|
75
|
0,082
|
0,071
|
0,087
|
0,073
|
0,122
|
0,190
|
YOrug‘likni diffuz tarqoqli yo‘naltiradigan
|
50
|
50
|
0,094
|
0,077
|
0,102
|
0,079
|
0,166
|
0,116
|
YOrug‘likni asosan akslantiradigan holda yo‘naltiradigan
|
75
|
25
|
0,140
|
0,108
|
0,152
|
0,114
|
0,232
|
0,166
|
YOrug‘likni akslantiradigan holda yo‘naltiradigan
|
95
|
5
|
0,145
|
0,108
|
0,154
|
0,264
|
0,264
|
0,161
|
Eslatma: qizitish lampalar ishlatilganda jadvalda keltirilgan sonlarga 2,75 tuzatish koeffitsientni kiritish kerak.
4.2 Misol: Sanoat mollar do‘konining 200 m2 li savdo zalida umumiy yoritishi uchun o‘rnatilgan tarqoq diffuz yoritilish lyuminessent lampalardan ajraladigan issiqlikni aniqlash kerak. Zalning balandligi 4,2 m. yoritgichlar xonaning osma shiftida joylashgan.
Echim; 4.2-jadvaldan E=300lk yoritilishni qabul qilamiz. 4.3-jadvaldan qyor = 0,102 Vt/(m2 lk), solishtirma issiqlik ajralishini qabul qilamiz. Xonaga tushadigan issiqlik energiyasini ulushi yor = 0,45. Buning 4.10 formuladan xonaga ajralgan issiqlik oqimi teng bo‘ladi
Qyor = 300·200·0,102·0,45 = 2754 Vt
Elektrodvigatellardan ajraladigan issiqlik oqimi.
Elektrodvigatellardan ajralib chiqadigan umumiy issiqlik oqimi quyidagicha aniqlanadi:
Q el.dv.=No‘r K foy Kyuk Kbir (1- +Kfoy ), Vt (4.11)
bu erda: No‘r-o‘rnatilgan elektrodvigatelning quvvati, Vt; Kfoy=0,7-0,9-o‘rnatilgan quvvatidan foydalanish koeffitsienti; Kyuk=0,5-0,8 - yuklanish koeffitsienti; Kbir=0,5-1-elektrodvigatelning birdaniga ishlash koeffitsienti; Kfoy=0,1-1-mexanik energiyasi issiqlik energiyasiga o‘tish koeffitsienti.
Pechlardan va boshqa jihozlardan chiqadigan issiqlik oqimi
Q=yuz F (tyuz - tx), Vt (4.12)
bu erda: -issiqlik berish koeffitsienti; Vt/m2 0S; F-jihozning yuzasi, m2; tyuz-tashqi yuzaning harorati, 0S; tx-xonadagi havoning harorati, 0S.
Materiallar sovushida ajraladigan issiqlik oqimi
Qmat=0,278Ms(tb - tox), Vt (4.13)
bu erda: M–materiallar massasi, kg; s–materialning o‘rtacha issiqlik sig‘imi, kJ/kg0S; tb -materialning boshlang‘ich harorati, 0S; tox-materialning oxirgi harorati, 0S; -issiqlik berishni vaqt bo‘yicha o‘zgarishini hisobga oluvchi o‘lchamsiz koeffitsient.
Quyosh radiatsiyasining issiqlik oqimini aniqlash
Quyosh radiatsiyasining issiqligi tashqi to‘siqlar: deraza, devor, shift orqali xonaga kiradi.
Derazadan quyosh radiatsiyasi orqali kiradigan issiqlik oqimini aniqlash
Deraza orqali xonaga kirayotgan issiqlik oqimini qo‘yidagi formula yordamida topish mumkin
Qmax =(qyor Fyor +qs Fs)Kn.o‘. , Vt (4.14)
bu erda: qyor ,qc - mos ravshida quyoshdan yoritilgan va soyada bo‘lgan 1 m2, bir qavatli, oddiy, qalinligi =2,43,2 mm oyna orqali xonaga kirayotgan issiqlik oqimi, Vt/m2; Fyor, Fs- mos ravishda quyoshdan yoritilgan va soyada bo‘lgan oynaning yuzasi, m2; Kn.o‘ - oynadan quyosh radiatsiyasi nisbiy kirish koeffitsienti.
Qurilish joyining jo‘g‘rofiy kengligi va bino oynalarining orientatsiyasiga qarab maksimal yoki belgilangan hisobiy soat uchun qyor, qc qiymatlari aniqlanadi.
Oynani quyosh azimuti Ao,q<900 bo‘lganda. ya’ni tik oyna ayrim yoki to‘liq quyosh nuri bilan yoritilgan bo‘lganda
qyor=( qto‘g‘r+ qtarq ) k1k2 (4.15)
Agarda tik oyna soyada joylashgan bo‘lsa, ya’ni Ao,q900 bo‘lganda, yoki oynaning tashqarisidan quyoshdan ximoya qiluvchi qurilmalardan soya tushsa
qs = qtarq k1k2 (4.16)
Bu formulalarda qto‘g‘r , qtarq mos ravishda to‘g‘ri va tarqoq quyosh radiatsiyasining issiqlik oqimini eng katta qiymati 4.4-jadvaldan olinadi; k1-atmosfera iflosligini va deraza panjarasidan tushgan soyani e’tiborga oluvchi tuzatish koeffitsienti, 4.5-jadvaldan qabul qilinadi; k2 –oynani iflosligini hisobga oluvchi tuzatish koeffitsienti, 4.6-jadvaldan olish mumkin.
4.4-jadval. Oyna orqali xonaga kirayotgan quyosh radiatsiyasining issiqlik oqimining qiymatlari
Hisobiy jo‘g‘rofiy kengligi 0SHl. k.
|
Haqiqiy quyosh tushish vaqti, soat
|
Derazani orientatsiyasi bo‘yicha issiqlik oqimi, Vt/m2
|
Tushgacha
|
SHl
|
SHlSHq
|
SHq
|
JSHq
|
J
|
J/
|
/
|
SHl/
|
Tush gacha
|
Tush dan keyin
|
tushdan keyin
|
SHl
|
SHl/
|
/
|
J/
|
J
|
JSHq
|
SHq
|
SHlSHq
|
36
|
5-6
|
18-19
|
69/36
|
117/36
|
116/24
|
24/28
|
-/16
|
-/16
|
-/21
|
-/19
|
|
6-7
|
17-18
|
53/71
|
334/91
|
348/109
|
156/86
|
-/52
|
-/36
|
-/44
|
-/47
|
|
7-8
|
16-17
|
27/81
|
369/114
|
435/134
|
273/109
|
-/71
|
-/56
|
-/55
|
-/56
|
|
8-9
|
15-16
|
-/71
|
274/104
|
419/123
|
307/108
|
-/77
|
-/60
|
-/64
|
-/60
|
|
9-10
|
14-15
|
-/64
|
148/80
|
345/99
|
298/91
|
35/78
|
-/63
|
-/62
|
-/62
|
|
10-11
|
13-14
|
-/62
|
38/71
|
186/185
|
230/83
|
87/78
|
-/65
|
-/62
|
-65
|
|
11-12
|
12-13
|
-/60
|
-/67
|
33/76
|
119/74
|
110/78
|
2/69
|
-/67
|
-/65
|
40
|
5-6
|
18-19
|
71/31
|
170/47
|
214/47
|
50/35
|
-/20
|
-/20
|
-/21
|
-/22
|
6-7
|
17-18
|
51/71
|
350/97
|
419/112
|
183/86
|
-/55
|
-/42
|
-/44
|
-/47
|
7-8
|
16-17
|
6/78
|
345/114
|
493/133
|
302/109
|
-/71
|
-/56
|
-/55
|
-/57
|
8-9
|
15-16
|
-/71
|
258/104
|
471/121
|
354/108
|
60/78
|
-/60
|
-/60
|
-/60
|
9-10
|
14-15
|
-/64
|
116/80
|
363/99
|
342/95
|
150/70
|
-/63
|
-/62
|
-/62
|
10-11
|
13-14
|
-/62
|
6/71
|
191/81
|
274/83
|
222/81
|
-/67
|
-/62
|
-/65
|
11-12
|
12-13
|
-/60
|
-/67
|
35/43
|
172/77
|
257/81
|
45/72
|
-/65
|
-/65
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
44
|
5-6
|
18-19
|
84/38
|
222/53
|
292/58
|
72/40
|
-/23
|
-/22
|
-/22
|
-/23
|
6-7
|
17-18
|
42/70
|
369/98
|
452/112
|
209/86
|
-/55
|
-/44
|
-/44
|
-/33
|
7-8
|
16-17
|
-/77
|
357/110
|
509/130
|
333/109
|
-/71
|
-/55
|
-/55
|
-/55
|
8-9
|
15-16
|
-/71
|
256/101
|
490/121
|
398/108
|
66/79
|
-/60
|
-/59
|
-/60
|
9-10
|
14-15
|
-/64
|
84/80
|
371/100
|
389/101
|
162/81
|
-/63
|
-/60
|
-/62
|
10-11
|
13-14
|
-/60
|
-/71
|
193/80
|
305/86
|
245/84
|
-/67
|
-/60
|
-/64
|
11-12
|
12-13
|
-/59
|
-/67
|
37/72
|
214/79
|
288/85
|
73/77
|
-/65
|
-/65
|
4.5-jadval
Oyna
|
Atmosferadagi koeffitsient K1 qiymati
|
Ifloslan magan (nurlanishga bog‘liq emas)
|
quyidagi 0SHl. k geografik kengliklarda joylashgan sanoat tumanlarida ifloslangan
|
36-40
|
44-68
|
36-40
|
44-68
|
Hisoblanayotgan soatlarda quyosh tushayotgan oyna uchun
|
Hisoblanayotgan soatlarda soyada bo‘lgan oyna uchun
|
Bir qavatli panjarasiz, shisha blok va profilli shisha bilan to‘ldirilishi
|
1
|
0,7
|
0,75
|
1,6
|
1,75
|
Ikki qavatli panjarasiz
|
0,9
|
0,63
|
0,68
|
1,45
|
1,58
|
Panjarali bir qavatli: metalli
|
08
|
0,56
|
0,6
|
1,28
|
1,4
|
YOg‘ochli
|
0,65
|
0,46
|
0,48
|
1,04
|
1,14
|
Panjarali ikki qavatli: metalli
|
0,72
|
0,51
|
0,54
|
1,15
|
1,26
|
YOg‘ochli
|
0,6
|
0,42
|
0,45
|
0,96
|
1,05
|
4.6-jadval
Oynaning ifloslanganligi
|
Vertikal oynalarni to‘ldiruvchi koeffitsient K2 qiymatlar 800<<900
|
Juda iflos
|
0,85
|
Sezilarli
|
0,9
|
Sezilmas
|
0,95
|
Toza
|
1
|
Eslatma: 1. Xonadagi havoda chang, tutun konsentratsiyasi 10mg/m3 va undan ortiq bo‘lsa juda iflos, 5-10 mg/m3 bo‘lsa sezirarli darajada iflos, 5 mg/m3 dan ortiq bo‘lmasa sezilmas darajada iflos deb hisoblanadi.
2. -oyna sirti va gorizontal sirt orasidagi o‘tkir burchak.
Oynalarning azimut absolyut qiymati Ao.q quyidagi formulalardan aniqlanadi: JSHq yo‘nalishda tushdan keyin va JSHq yo‘nalishida tushdan oldin
Ao.q=Aq +Ao (4.17)
F, SHlF, JF yo‘nalishda tushdan keyin, SHq, SHlSHq, JSHq yo‘nalishda tushdan oldin va SHl, J yo‘nalishlarga
Ao.q=Aq -Ao (4.18)
F, SHlF yo‘nalishda tushdan keyin va SHq, SHlSHq yo‘nalishda tushdan keyin
Ao.q=360 –(Aq -Ao) (4.19)
Bu erda Aq -quyosh azimuti ya’ni quyosh nurini gorizontal proeksiyasi va janub yo‘nalishi orasidagi burchak (4.7–jadval, 4.1-rasm).
A o-oynani azimuti, ya’ni oyna yuzasi va normal orasidagi burchak yoki soat mili yo‘nalishi yo unga teskari yo‘nalish bo‘yicha hisoblanganda, shu normal gorizontal proeksiyasi bilan janubiy yo‘nalish orasidagi burchak (3.1.1-rasm).
|
