ta’minlaydi, balki foydalanuvchi tomonidan yo‘l qo‘yilgan qo‘pol harakat
natijasida bexosdan buzilish imkoniyatini ham amalda bartaraf qiladi.
Kontaktlar buzilib qolishining oldini olish uchun protsessorni o‘rnatishga
moijallangan onalik platasidagi bo‘linma himoyalovchi plastikli qopqoq
bilan berkitilgan. Bu qopqoq bevosita protsessor o‘matilishidan oldin
yechilishi lozim (3.4-rasm).
Ko‘rganingizdek, korporatsiyalar o'zlarining protsessorlari uchun
bo‘linmalami juda tez almashtirib turadi.
Bu ayniqsa, Intel Celeron
protsessorlari uchun noxushdir.
Bu protsessorlar,
bir tomondan,
boshlang‘ich darajaga kiradi va o‘rganuvchilar uchun mo‘ljallangan.
Ikkinchi tomondan, ishlab chiqaruvchi
ularga atigi bir yarim yil
mobaynida bo‘linmaning har xil uch turini tayyorladi. Bunday sharoitda
endi boshlovchi istiqbolini hisobga olgan holda to‘g ‘ri tanlov qilishi qiyin
va protsessorni almashtirganda unga yangi onalik platasini ham sotib
olishga to‘g ‘ri keladi.
3.1.9. Chastotaning ichki kuchaytirish koeffitsiyenti
Protsessor kristali ichida signallar juda katta chastotada aloqada b o ia
olmaydi. Shuning uchun kompyuteming onalik platasi bir chastotada,
protsessor
esa boshqa, ancha yuqori, chastotada ishlaydi. Bugungi kunda
onalik platasining tipik chastotalari 66, 100 va 133 MGs. Ushbu chastotani
protsessor onalik platasidan oladi va «tayanch chastota» sifatida
foydalanadi, o‘zining ichida esa u bu chastotani ma’lum koeffitsiyentga
ko‘paytiradi va ichki chastota hosil boiadi. Masalan, Celeron 1800
protsessori 100 MGs chastotada ishlashga hisoblangan
onalik platasi bilan
ishlashga mo'ljallangan va 18 ga teng chastotaning ichki ko‘paytirish
koeffitsiyentiga ega; Celeron 2100 esa, mos ravishda, 21 ga teng
chastotaning ichki ko‘paytirish koeffitsiyentiga ega.
3.1.10. Protsessorning kesh-xotirasi
Protsessor ishlash uchun o‘z ma’lumotlarini operativ xotiradan oladi.
Bunda mikrosxema ichida signallar juda katta chastotada (bir necha yuz
MGs) ishlaydi, operativ xotiraga murojaatlarning
hammasi esa bir necha
marta kam chastotada sodir bo‘ladi. Chastotaning ichki ko‘paytirish
koeffitsiyenti qanchalik yuqori bo‘lsa, protsessor tashqarida saqlanayotgan
ma’lumotlarga qaraganda, o‘zining ichida saqlanayotgan ma’lumotlar
bilan shunchalik samaraliroq ishlaydi.
Odatda protsessor o‘zining ichida deyarli hech narsani saqlamaydi.
Unda ma’lumotlarga ishlov beriladigan yacheykalar (bu «ishchi»
yacheykalar registrlar deb ataladi) juda kam. Shuning uchun protsessor
ishini tezlatish uchun ancha oldin (4-avloddan boshlab) keshlash
43
texnologiyasi taklif qilingan. Kesh - bu bufer vazifasini
bajamvchi xotira
yacheykalarining nisbatan katta bo'lmagan to‘plamidir. Umumiy xotiradan
biror narsa o‘qilayotganda yoki unga yozilayotganda ma’Iumotlaming
nusxasi kesh-xotiraga ham kiritiladi. Agar shu ma’lumotlarning o ‘zi yana
zarur bo‘lib qolsa, ulami uzoqdan chaqirib olish zarur bo‘lmaydi - ulami
buferdan olish ancha tezroq bo‘ladi.
Kesh-xotiradan foydalanish kompyuter tizimi unumdorligini sezilarli
oshirish imkonini berdi. 486-protsessorlar uchun keshlash texnologiyasi
birinchi marta qo‘llanilganda, kesh-xotira onalik
platasida protsessorga
mumkin qadar yaqinroq joylashar edi; bunda sig'imi katta boim asa ham,
lekin unumdorligi bo‘yicha eng «tez» mikrosxemalardan foydalanilar edi.
Bugungi kunda kesh-xotira «piramidali» o‘matiladi. Tezligi bo‘yicha
eng tezkor, lekin hajmi bo‘yicha eng kichik birinchi darajali kesh-xotira
protsessor
kristali
tarkibiga
kiradi.
Ular
protsessor
registrlari
tayyorlanadigan texnologiya bo‘yicha tayyorlanadi,
natijada u juda
qimmat, lekin juda tezkor va eng asosiysi ishonchli bo‘lib qoldi. Uning
oTchami atigi bir necha o‘n Kb bilan oTchanadi, lekin u tez ishlov
berishda juda katta ahamiyatga ega.
Ikkinchi daraja kesh-xotirasi protsessoming o‘sha kristalhning o'zida
joylashishi mumkin (bu holda u protsessori yadrosi chastotasida ishlaydi).
Odatda ikkinchi daraja kesh-xotira hajmi yuzlab Kb da (128/256/512 Kb
va h.k.) o‘lchanadi.
Eng katta, lekin eng sekin kesh-xotira - bu uchinchi daraja keshidir.
Ugari onalik platasida joylashar va uning chastotasida ishlar edi,
lekin
protsessorlaming
oxirgi
arxitekturlarida
protsessoming
kristaliga
kiritilmoqda va protsessor takt chastotasiga yaqin boigan chastotalarda
islilaydi. Uning o‘lchamlari 10-20 va undan ko‘p Mb ga yetishi mumkin.
Birinchi va ikkinchi daraja kesh-xotira o‘lchami protsessor narxiga
juda katta ta’sir qiladi. Bir modelli va berilgan ishchi chastotali
protsessorlar kesh-xotira hajmi bilan farqlanishi mumkin.
