Tizimdagi operativ xotira - bu mikrosxemalar majmui yoki
mikrosxemalardan tarkib topgan modullardir, ular odatda tizimiy plataga
ulanadi. Bu mikrosxemalar va modullar turli xarakteristikalarga ega
bo‘lishi mumkin. Ular to‘g‘ri funksiyalanishi uchun o‘zi o'matiladigan
tizimga mos (birga ishlay oladigan) bo‘lishi kerak.
DRAM qurilmalarida bitta bitni saqlash uchun faqat bitta tranzistor
va bir juft kondensatorlardan foydalaniladi, shu sababli xotiraning boshqa
turdagi mikrosxemalariga qaraganda ulaming sig'imi ancha kattadir.
Hozirgi paytda sig‘imi 512 Mbayt va undan kattaroq bo‘lgan dinamik
operativ xotiraning mikrosxemalari mavjud. Bu shuni bildiradiki, bunday
mikrosxemalar 256 mln dan ko‘proq tranzistorga ega.
3.2.3. Kesh-xotira - SR A M
Boshqa xotiralardan tubdan farqlanadigan xotira mavjud - bu statik
operativ xotira (Static RAM - SRAM) yoki kesh-xotiradir. Uning bunday
nomlanishining boisi shundaki, dinamik operativ xotira (DRAM)dan farqli
ravishda undagi narsalami saqlash uchun davriy regeneratsiya talab
qilinmaydi. Lekin bu uning yagona afzalligi emas. Dinamik operativ
xotiraga nisbatan SRAM ancha tez ishlaydi, u zamonaviy protsessorlar
ishlaydigan chastotada ishlay oladi.
3.2.4. Operativ xotira tezkorligi
Operativ xotira tezkorligi nanosekund (sekundning milliarddan bir
boiagi)larda o‘lchanadi. Tezkorlik onalik plata ishlaydigan chastota bilan
muvofiqlashgan bo‘lishi kerak.
SD RAM
Bu dinamik operativ xotira DRAMning shunday turiki, uning
ishlashi xotira shinasi bilan sinxronlashadi. SDRAM (Synchronous
DRAM) informatsiyani tezkor sinxronlashgan interfeysdan foydalanuvchi
yuqori tezkorli paketlarda uzatadi. SDRAM asinxron DRAM ishlaganda
zarur bo‘lgan kutish sikllarining ko'pidan foydalanmaslikka imkon beradi,
48
chunki bunday turdagi xotira ishlaydigan signallar tizimiy plata
generatorining takti bilan sinxronlashgan.
DDR SD RAM
DDR (Double Data Rate - двойная скорость передачи
данных/ma’lumotlarni uzatishning ikkilangan tezligi) - SDRAMning
yanada takomillashgan standartidir, undan foydalanilganda m a’lumotlami
uzatish tezligi ikki marta ortadi. Bu takt chastotasining ikkilanishi hisobiga
emas, balki bir siklda ma’lumotlami ikki marta: birinchi marta sikl
boshida, ikkinchi marta esa - sikl oxirida uzatish hisobiga erishiladi.
Uzatish tezligi aynan shuning hisobiga ikki marta oshadi (bunda o‘sha
chastotalar va sinxronlashtiruvchi signallaming o‘zidan foydalaniladi).
Operativ xotira tezkorligini o‘lchaydigan ikki tizim: biri - SIMM
modullar, ikkinchisi - DIMM modullari uchim mavjud. SIMM modullari
uchun xotira mikrosxemalari 60, 70, 80 nanosekund kirish vaqtiga ega; bu
vaqt qancha kichik bo‘lsa, shuncha yaxshi (va qimmatroq). Bu parametr
ma’lumotlami yozish/o‘qishga mikrosxemaga murojaat uchun qancha vaqt
zarurligini bildiradi. Onalik platasi asosiy shinasining chastotasi qancha
yuqori bo‘lsa, xotiraga kirish vaqti shunchalik kam bo‘lishi kerak. Agar
onalik platasi 66 MGs chastotada ishlasa, xotiraga kirish 80 ns vaqtga ega
bo‘lishi lozim. 100 MGs chastotada ishlaydigan onalik platalari uchun
yurish vaqti 60-70 ns bo‘lishi zarur. 60 ns li xotira mikrosxemalarining
ba’zi ekzemplyarlari hattoki 133 MGs chastotali onalik platalari bilan
ishlay olmaydi.
DIMM modullari uchun boshqacha tezkorlikni o‘lchash tizimi qabul
qilingan. Ular ham nanosekundlarda oichanadi, lekin ularda fizikaviy
ma’no boshqacha. Xarakterli qiymatlar: 6, 7, 8, 10, 12 ns. Ulami onalik
platasi asosiy shinasi chastotasiga teskari kattalik deb qarash kerak.
Masalan, agar chastota 100 MGs bo‘Isa, operativ xotira tezkorligi 10 ns
gacha bo‘lishi lozim. Agar chastota 66 MGs bo‘lsa, 12 ns li xotira to‘g‘ri
keladi va 133 MGs chastota uchun tezkorlik 6 yoki 7 ns bo‘lishi lozim.
SIM M va D IM M modullari
Operativ tizimiy xotiralar dastlab alohida mikrosxemalar ko‘rinishida
o'rnatilar edi, ular o‘zining konstmksiyasi tufayli chiqishlari ikki qatorli
joylashgan (Dual Inline Package - DIP) mikrosxemalar nomini oldi.
Zamonaviy tizimlarda chiqishlari bir qatorda joylashgan xotira
modullari (Single Inline Memory Module - SIMM) va chiqishlari ikki
qatorda joylashgan xotira modullari (Dual Inline Memory Module -
DIMM)dan foydalaniladi.
Masalan, SIMM modullarining har xil xossalarga ega boigan
modullarining ikkita asosiy turi: 30 kontaktli (8 bit plyus juftlikni nazorat
49
qilish uchun 1 qo‘shimcha bit) va 72 kontaktli (32 bit plyus juftlikni
nazorat qilish uchun 4 qo‘shimcha bit) mavjud. SIMMning 30 kontaktli
modulining o'lchamlari kichik, xotira mikrosxemalari esa plataning bir
tarafida yoki ikkala tarafida joylashishi mumkin.
Dastlab xotiraning sakkiz razryadli SIMM modullari paydo bo'ldi.
Ular
katta
bo‘lmagan
pechatlangan
platachalar
bo‘lib,
xotira
mikrosxemalari ularga kavsharlanar va onalik platasidagi maxsus
bo‘linmalarga vertikal o‘matilar edi. Ular xotirasi 32 razryadli tashkil
qilingan SIMM-modullari bilan almashtirildi. 486 kompyuterlar uchun
(to‘rtta 30 kontaktlining o‘miga) bunday modulning bittasi yetarli edi,
ma’lumotlar shinasi 64 razryadli bo‘lgan «Pentiumlar» uchun esa SIMM-
modullar soni albatta juft bo'lishi kerak bo'ldi.
Hozirgi paytda SIMM modullardan foydalanilmaydi. Xotira
mikrosxemalar ini ishlab chiqarish texnologiyasi - mikroelektronikaning
eng tez rivojlanayotgan sohalaridan biridir. Yaqin paytlargacha xotira
protsessordan ancha sekin ishlar edi, unga murojaat qilish uchun kutish
sikllari va maxsus bufer sxemalari - kesh-xotiralardan foydalanilar edi.
Xotiraning SIMM modullari protsessor bilan sinxron ishlaydigan DIMM
modullarga almashtirildi (3.5-rasm).
DIMM modullarni juft o‘matish shart emas, ularni toq o ‘matsa ham
bo‘ladi. Universal onalik platalari ham DIMM modullarini va ham SIMM
modullarini o‘rnatish bo‘linmalariga ega, lekin ularni aralashtirib o‘matib
bo‘lmaydi. Ya’ni operativ xotiraning mikrosxemalari muayyan bir turga
taalluqli boiishi kerak, bu tasdiq - zamonaviy modullarga ham
taalluqlidir.
Operativ xotira modullari 3.5-rasmda keltirilgan.
3 .5- rasm Operativ xotira modullari
Kompyuteming ishonchli ishlashi muayyan modullaming xossalariga
bogiiq bo‘lishi mumkin. Muayyan ishlab chiqaruvchining bir xil
modullaridan (iloji bo‘lsa bitta partiyasidan) foydalanish eng yaxshi
variant hisoblanadi (3.6-rasm).
SO
|
