2 - BOB. KOMPYUTERLI LOYIHALASH TA’MINOTI
TURLARINING KOMPONENTLARI
2.1. Kompyuterli loyihalashning matematik ta’minoti (MT)
Kompyuterli loyihalashning matematik ta’minoti asosini algoritmlar
tashkil qiladi; bu algoritmlar bo‘yicha kompyuterli loyihalashning dasturiy
ta’minoti
ishlab
chiqiladi.
Kompyuterli
loyihalashda
matematik
ta’minotning elementlari har xil bo'ladi. Ular ichida
invariant elementlar -
funksional modellarni tuzish prinsiplari, algebraik va differensial
tenglamalarning sonli yechimi metodlari, ekstremal masalalarni qo‘yish,
ekstrimumni qidirishlar mavjud. Matematik ta’minotni ishlab chiqish
kompyuterli
loyihalashni
yaratishdagi
eng
murakkab
bosqichdir;
kompyuterli loyihalash unumdorligi va ishlashining samaradorligi ko‘p
jihatdan unga bog‘liq.
Kompyuterli loyihalash DTsi vazifasi va amalga oshirish usullari
bo‘yicha ikki qismga bo'linadi:
1) matematik metodlar va ular asosida tuzilgan loyihalash
obyektlarini tavsiflovchi matematik modellar;
2) avtomatlashtirilgan loyihalash texnologiyasining formallashgan
bayoni.
Matematik ta’minot birinchi qismini amalga oshirishning usullari va
vositalari turli kompyuterli loyihalashlarda o‘ziga
xosligi bilan ajralib
turadi va loyihalash obyektlarining xususiyatlariga bog'liq. Matematik
ta’minotning ikkinchi qismiga kelsak, avtomatlashtirilgan loyihalash
jarayonlarini formallashtirish majmui, alohida
loyihalash masalalarini
algoritmlash va dasturlashga nisbatan ham murakkab masala ekan. Bu
masalani
yechishda
loyihalashtirish
texnologiyasining
mantiqiy
butunligicha, jumladan avtomatlashtirish vositalaridan fbydalanish asosida
loyihalovchilaming bir-biri bilan muloqoti mantiqi, formallashtirilishi
kerak. Ushbu turdagi masalarni yechishga mos keladigan tizimlar umumiy
nazariyasining metodlari va holatlari ko‘rilayotgan sohada hozircha
qo‘llanilishini topmadi. Loyihalashni avtomatlashtirish bo‘yicha
ishlar
ko'p holatlarda loyihalash metodologiyasining takomillashmaganligini
namoyon qildi va bir vaqtning o‘zida loyihalash jarayonlarini
takomillashtirish bo‘yicha masalalarni yechish zaruratiga olib keldi.
Loyihalash
metodologiyasini
takomillashtirish
va
rivojlantirish
konsepsiyasiga turli mualhflarning qarashlari bir narsada bir-biriga
o‘xshash: loyihalash asosida tizimli yondashuv yotishi kerak. Kompyuterli
15
loyihalashning matematik ta’minoti loyihalashni
avtomatlashtirishning
obyekti, jarayoni va vositalarini o'zaro bog‘liqlikda bayon qilishi lozim.
Hozirgi paytda ushbu masalani yechish uchun tayinli nazariy baza
bo‘lmaganligi uchun, amalda turli matematik metodlarning murakkab
tizimlarini modellash vositalari yagona kompleksga integratsiyalashishi
jarayoni bormoqda.
Ushbu jarayon rivojida ikkita istiqbolli yo‘nalishni ajratish mumkin:
- optimal loyihaviy yechimlarni olish metodlarining, jiunladan
avtomatlashtirilgan loyihalashga yo‘nalgan metodlarning rivoji;
-
loyihalanayotgan
obyektlarning
turlariga
invariant
avtomatlashtirilgan loyihalash jarayonlarining o‘zini takomillashtirish va
tipiklashtirish.
Davlat standartlarining «САПР. Типовые функционалные схемы
проектирования изделий в условиях функционирования систем»
metodik
ko‘rsatmalami
ishlab
chiqish
loyihalash
jarayonlarini
avtomatlashtirishni takomillashtirish va tipiklashtirishda ahamiyatli natija
bo‘ldi.
Unda
loyihalashni
avtomatlashtirish jarayoni
tarkibi
va
protseduralar
ketma-ketligi, loyihaviy hujjatlaming mazmuni va shakllari
bo‘yicha an'anaviy loyihalash jarayonidan keskin farq qiladi. Shu bilan
birga avtomatlashtirilgan loyihalash jarayonida loyihalash obyektlariga
invariant bo‘lgan ma’lum sondagi protseduralami ajratish mumkin.
Loyihalashning namunaviy jarayonini modellashning matematik apparatini
markazlashtirilgan holda ishlab chiqish va bunday modellami amalga
oshiruvchi
bazaviy
dasturiy-metodik
komplekslami
chiqarish
avtomatlashtirilgan loyihalash jarayonlari texnologiyasini takomillashtirish
va tipiklashtirishda istiqbolli yo‘naJishdir.
