Xakimov jamshid oktyamovich kompyuterli loyihalash

2 - BOB. KOMPYUTERLI LOYIHALASH TA’MINOTI
TURLARINING KOMPONENTLARI
2.1. Kompyuterli loyihalashning matematik ta’minoti (MT)
Kompyuterli loyihalashning matematik ta’minoti asosini algoritmlar 
tashkil qiladi; bu algoritmlar bo‘yicha kompyuterli loyihalashning dasturiy 
ta’minoti 
ishlab 
chiqiladi. 
Kompyuterli 
loyihalashda 
matematik 
ta’minotning elementlari har xil bo'ladi. Ular ichida invariant elementlar -
funksional modellarni tuzish prinsiplari, algebraik va differensial 
tenglamalarning sonli yechimi metodlari, ekstremal masalalarni qo‘yish, 
ekstrimumni qidirishlar mavjud. Matematik ta’minotni ishlab chiqish 
kompyuterli 
loyihalashni 
yaratishdagi 
eng murakkab 
bosqichdir; 
kompyuterli loyihalash unumdorligi va ishlashining samaradorligi ko‘p 
jihatdan unga bog‘liq.
Kompyuterli loyihalash DTsi vazifasi va amalga oshirish usullari 
bo‘yicha ikki qismga bo'linadi:
1) matematik metodlar va ular asosida tuzilgan loyihalash 
obyektlarini tavsiflovchi matematik modellar;
2) avtomatlashtirilgan loyihalash texnologiyasining formallashgan 
bayoni.
Matematik ta’minot birinchi qismini amalga oshirishning usullari va 
vositalari turli kompyuterli loyihalashlarda o‘ziga xosligi bilan ajralib 
turadi va loyihalash obyektlarining xususiyatlariga bog'liq. Matematik 
ta’minotning ikkinchi qismiga kelsak, avtomatlashtirilgan loyihalash 
jarayonlarini formallashtirish majmui, alohida loyihalash masalalarini 
algoritmlash va dasturlashga nisbatan ham murakkab masala ekan. Bu 
masalani 
yechishda 
loyihalashtirish 
texnologiyasining 
mantiqiy 
butunligicha, jumladan avtomatlashtirish vositalaridan fbydalanish asosida 
loyihalovchilaming bir-biri bilan muloqoti mantiqi, formallashtirilishi 
kerak. Ushbu turdagi masalarni yechishga mos keladigan tizimlar umumiy 
nazariyasining metodlari va holatlari ko‘rilayotgan sohada hozircha 
qo‘llanilishini topmadi. Loyihalashni avtomatlashtirish bo‘yicha ishlar 
ko'p holatlarda loyihalash metodologiyasining takomillashmaganligini 
namoyon qildi va bir vaqtning o‘zida loyihalash jarayonlarini 
takomillashtirish bo‘yicha masalalarni yechish zaruratiga olib keldi. 
Loyihalash 
metodologiyasini 
takomillashtirish 
va 
rivojlantirish 
konsepsiyasiga turli mualhflarning qarashlari bir narsada bir-biriga 
o‘xshash: loyihalash asosida tizimli yondashuv yotishi kerak. Kompyuterli
15

loyihalashning matematik ta’minoti loyihalashni avtomatlashtirishning 
obyekti, jarayoni va vositalarini o'zaro bog‘liqlikda bayon qilishi lozim. 
Hozirgi paytda ushbu masalani yechish uchun tayinli nazariy baza 
bo‘lmaganligi uchun, amalda turli matematik metodlarning murakkab 
tizimlarini modellash vositalari yagona kompleksga integratsiyalashishi 
jarayoni bormoqda.
Ushbu jarayon rivojida ikkita istiqbolli yo‘nalishni ajratish mumkin:
- optimal loyihaviy yechimlarni olish metodlarining, jiunladan 
avtomatlashtirilgan loyihalashga yo‘nalgan metodlarning rivoji;
- loyihalanayotgan 
obyektlarning 
turlariga 
invariant 
avtomatlashtirilgan loyihalash jarayonlarining o‘zini takomillashtirish va 
tipiklashtirish.
Davlat standartlarining «САПР. Типовые функционалные схемы 
проектирования изделий в условиях функционирования систем» 
metodik 
ko‘rsatmalami 
ishlab 
chiqish 
loyihalash 
jarayonlarini 
avtomatlashtirishni takomillashtirish va tipiklashtirishda ahamiyatli natija 
bo‘ldi. 
Unda 
loyihalashni 
avtomatlashtirish jarayoni 
tarkibi 
va 
protseduralar ketma-ketligi, loyihaviy hujjatlaming mazmuni va shakllari 
bo‘yicha an'anaviy loyihalash jarayonidan keskin farq qiladi. Shu bilan 
birga avtomatlashtirilgan loyihalash jarayonida loyihalash obyektlariga 
invariant bo‘lgan ma’lum sondagi protseduralami ajratish mumkin. 
Loyihalashning namunaviy jarayonini modellashning matematik apparatini 
markazlashtirilgan holda ishlab chiqish va bunday modellami amalga 
oshiruvchi 
bazaviy 
dasturiy-metodik 
komplekslami 
chiqarish 
avtomatlashtirilgan loyihalash jarayonlari texnologiyasini takomillashtirish 
va tipiklashtirishda istiqbolli yo‘naJishdir.

Download 6,54 Mb.