Bu esa noto‘g‘ri tanlanadigan til qurilmalari sonini kamaytirish imkonini
beradi, so‘rovlarga ishlov berish esa ma’no mos
kelishi mezonlari asosida
bajariladi.
Ma’lumotlar banki katta kompyuterli loyihalashlarda informatsiyani
tashkil qilishning yuqori shakli hisoblanadi. Ular - muammoli-yo‘ nalgan
informatsion-ma’lumotaomalar tizimlaridir. Bu tizimlar kiritishning
muayyan vazifalariga bog‘liq bo'lmagan zarur informatsiyalarni kiritishni,
informatsion massivlar saqlanishi hamda foydalanuvchilar yoki dasturlar
so‘rovi bo'yicha zarur bo‘lgan informatsiyani chiqarishni ta’minlaydi.
M a’lumotlar
bankida
faktografik
ko'rinishdagi
informatsiyadan
foydalaniladi.
Ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi (MBBT) - ma'lumotlar
strukturasi ko'rimshida tashkil qilingan informatsion baza bilan ishlashni
ta'minlaydigan dasturiy-metodik kompleksdir.
MBBT quyidagi asosiy funksiyalami bajaradi:
- ma’lumotlar
bazasini aniqlab olish, ya’ni sxemalaming konseptual
tashqi va ichki darajalarini bayon qilish;
- ma’lumotlarni bazaga yozish;
- ma’lumotlarga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish, ulami qayta
tashkil qilishni bajargan holda ularning saqlanishini tashkil qilish;
- ma’lumotlarga kira olishni ta’minlash (qidirish va chiqarib olish).
Ma’lumotlami tanib olish va ularga kirish uchun MBBTda til
vositalari mavjud. Masalan, ma'lumotlar strukturasi bayonidan tashkil
topgan ma'lumotlami tanib olish tili yordamida ta’minlanadi.
Mashina grafikasining dasturiy-metodik komplekslari (DMK)
foydalanuvchining kompyuter bilan muloqotida grafik informatsiya
almashinuvi, geometrik masalalami yechish, tasvirlami shakllantirish va
grafik informatsiyani avtomatik ravishda tayyorlashni ta’minlaydi.
Foydalanuvchining kompyuter bilan grafik muloqoti («kirishning grafik
metodi») kirish-chiqish nimdasturlariga asoslanadi; bu nimdasturlar
kiritish-chiqarish
qurilmalaridan
olinadigan
komandalaming
qabul
qilinishini va ularga ishlov berilishini
hamda ushbu qurilmalarga
boshqaruv ta’sirlarining chiqarilishini ta’minlaydi. Geometrik masalalar
yechimi (grafik modellash) grafik informatsiyani qayta o'zgartirishga
keltiradi; bu o‘zgartirish surish, burash, masshtablash va sh.k. turlardagi
elementar grafik operatsiyalarni u yoki bu ketma-ketlikda bajarilishida
ifodalanadi. Grafik modellash uchun DMKlardan foydalaniladi; ularda
alohida elementar grafik operatsiyalardan
tashqari uch olchamli
tasvirlami grafik qayta o'zgartirishlar, proyeksiya, kesim va h.k.lami
qurish protseduralari amalga oshirilishi mumkin. Grafik o‘zgartirishlar
DMKsida ba’zi tez-tez foydalaniladigan tasvirlami shakllantirish, grafik
12
ma’lumotlar bazasini boshqarish, grafikaviy nimdasturlami sozlash uchun
vositalar odatda nazarda tutiladi.
Dialogli rejim grafik va (yoki) belgi (simvol)li informatsiyalami
kiritish, nazorat,
tahrirlash, qayta o‘zgartirish va chiqarishni amalga
oshiradigan dasturiy-metodik komplekslar yordamida amalga oshiriladi.
Topshiriqiar bajarilishini paket rejimida va uzoqdagi terminallarga
natijalami chiqarishni aloqa kanallari orqali ta’minlaydi. Kompyuterli
loyihalashda vazifasi umumiy bo‘lgan dialogli DMKlar bilan bir qatorda
ixtisoslashgan DMKlardan ham foydalanish mumkin. Vazifasi umumiy
boigan DMKlami kompyuterli loyihalashni
yaratish va ekspluatatsiya
qilishning boshlang‘ich bosqichlarida qoilash maqsadga muvofiq; bu
DMKdan loyihalash metodologiyasini, ma’lumotlar va amaliy dasturlarga
ishlov berish texnologiyasini ishlab chiqish va tekshirish uchun
foydalaniladi. Keyinchalik kompyuterli loyihalashda dialogni tashkil qilish
bo‘yicha
maxsus
talablarni
hisobga
olgan
holda
DMKlami
modifikatsiyalash mumkin. Bunda so‘rovlarga dialogli yoki paketli
rejimda ishlov berilishini; tizimning dasturchi bo'lmagan foydalanuvchiga
yo‘nalishini; yuqori daraja tillardagi dialogli amaliy
dasturlar kiritilishi
(qo‘shilishi) yo‘li bilan tizim kengaytirilishi mumkinligini; «меню» va
direktivalar yordamida dialogni boshqarish imkonini hisobga olish zarur.
AIJ ruknlari uchun umumtizimiy DMKlarning tavsiya qilinadigan to'plami
1.1-jadvalda keltirilgan.
1.1-jadval
