|
Glikozidlaming molekula tuzilishidagi qand qoldig'ini
|
| bet | 4/15 | | Sana | 16.05.2024 | | Hajmi | 2,07 Mb. | | #236769 |
Bog'liq Farmatsevtik kimyo kurs ishi Fayzullayeva O\'g\'iloy11.2.1. Glikozidlaming molekula tuzilishidagi qand qoldig'ini
aniqlashda qo'llanadigan reaksiyalar
Tarkibida 2-dezoksisaxarid saqlagan glikozidlami aniqlashda Keller-Kiliani reaksiyasidan foydalaniladi. Bunda 1-2 mg
miqdordagi preparatni, tarkibida 0,05 % temir (Ill)-xlorid saqlagan konsentrlangan sirka kislotadagi eritmasini sekin-asta konsentrlangan sulfat kislota solingan probirkaga qo'shiladi. Suyuqlikning yuqori qatlamida ko'k yoki ko'k-yashil, ikki qatlam chegarasida esa qizil-binafsha yoki qo'ng'ir rang paydo bo'ladi. Bu reaksiyada temir (Ill)-xloridning o'miga temir (III) sulfat tuzini olish
mumkin. Keller-Kiliani reaksiyasi bo'yicha selanid va digitoksinning chinligi aniqlanadi.
Glikozidlardagi dezoksisaxaridlar yana Pezetsa ishlab chiqqan
ksantgidrol reaksiyasi bo'yicha ham aniqlanadi. Bunda glikozidning
konsentrlangan sirka kislotadagi eritmasiga ksantgidrol va bir necha
tomchi konsentrlangan sulfat yoki fosfat kislota qo'shib isitilganda,
suyuqlik qizil rangga bo'yaladi.
Glikozidlardagi qand qoldig'ini aniqlashda ulardagi aldegid
guruhlariga xos kumush ko'zgu reaksiyasi yoki Feling suyuqligidan cho'kma holida mis(I) oksidni ajratib chiqarish reaksiyalaridan foydalaniladi. Glikozidlaming chinligini aniqlash uchun spektrofotometriya va IQ-spektroskopiya hamda xromatografiyaning turli usuilari keng qo'llanadi.
1.2.3. Yurak glikozidlarining miqdorini aniqlash usullar
Yurak glikozidlarining beqarorligi, ya’ni tarkibining doimiy bir
xil bo'lmasligi hamda tibbiyot ehtiyojlari uchun ishlatiladigan preparatlar tarkibida glikozidning juda kam bo'lishi, ulaming miqdorini kimyoviy usullar bilan aniqlashda birmuncha noqulaylik yaratadi. Hozir yurak glikozidlarining faollik darajasini aniqlashda biologik, fizik-kimyoviy (spektrofotometriya, xromatografiya) usullar
qo'llanadi.
Biologik usul bo'yicha yurak glikozidlari ta’sir faolligini baholash (standartlash), ularning toksik ta’sir ko'rsatish miqdoridagi dozasi yurak faoliyatini sistola holatida to'xtatish qobiliyatini
aniqlashga asoslangan. Odatda, yurak glikozidlarining faolligi toza
glikozidlardan tayyorlangan maxsus standart namuna bilan solishtirib ko'riladi va ularning faolligini ta’sir etuvchi birlik bilan ifodalanadi. Yurak glikozidlarining biologik faolligi baqalarda (ЛЕД
- лягушачья единица действия - baqa ta’sir birligi), mushuklarda (КЕД - кошачья единица действия - mushuk ta’sir birligi) va
kaptarlarda (ГЕД - голубиное единица действия - kaptar ta’sir birligi) tekshirib ko'riladi.
Kuz faslida tutilgan 28-33 g vazndagi erkak baqaning yurak
urishini sistola holatida bir soat to'xtatib qo'ya oladigan glikozidning eng kam (kichik) miqdori baqaga ta’sir etuvchi birlik - BTB
deb ataladi. Tajriba uchun baqalaming Rana temporaria (o'rmon
baqasi), Rana ridibunda (ko'l baqasi), Rana esculenta (hovuz baqasi)
turlaridan foydalaniladi.
Angishvonagul o'simligi yoki undan olingan glikozidlami aniqlashda standart sifatida toza selanid, marvaridgul glikozidlari
uchun simarin, strofantinga esa strofantin glikozidi va boshqalar
olinadi.
Shunday qilib, yurak glikozidlarining faolligini aniqlashda biologik usul, asosiy usul hisoblanadi. Keyingi paytlarda glikozidlarining
miqdorini aniqlashda fizik-kimyoviy usullar keng qo'llanmoqda.
Ulardan ayniqsa, fotokolorimetriya va xromatografiya usuilari bilan
aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi.
Yurak glikozidlarini fotokolorimetriya usuli bo'yicha aniqlashda yuqorida keltirilgan turli rangii reaksiyalardan foydalaniladi.
Masalan, turli muhitda pikrat kislota (Baleta reaksiyasi), m-dinitrobenzol (Raymond reaksiyasi), 2,4-dinitrofenilsulfan kislota va boshqa reaktivlar bilan rangii birikmalar hosil qilishi asosida aniqlanadi.
Yurak glikozidlari miqdorini aniqlashda xromatografiyaning xilmaxil usuilari (qog'ozda taqsimlovchi va yupqa qatlamli usullar) keng
qo'llanadi.
Keyingi vaqtda gaz xromatografiya va yuqori samarali suyuqlik
xromatografiyasi usullari glikozidlar sifatini nazorat qilishda tobora
keng qollanilmoqda.
Yurak glikozidlari guruhiga kiruvchi preparatlar tibbiyotda kardiotonik, ya’ni yurak ish faoliyati buzilishida uni tinchlantiruvchi vosita sifatida ishlatiladi. Ular yurakka ta’sir xossalari jihatidan
deyarli bir-birlariga o‘xshash boMadi. Yurak glikozidlari faqat ta’sir
kuchi, tezligi va muddati hamda markaziy asab tizimiga nisbatan
ta’sirlari bilan o‘zaro farqlanadi.
Yurak glikozidlari «А» ro'yxati bo‘yicha og'zi mahkam berkitilgan idishlarda yoruglik va namlik ta’siridan ehtiyot qilingan sharoitda saqlanadi.
Tibbiyot ehtiyoj lari uchun yurak glikozidlarining galen va novogalen preparatlaridan tashqari, digitoksin, digoksin, selanid, strofantin-K ga o‘xshash ularning ayrim preparatlari ham qollaniladi.
|
| |
