85
Bir necha kompaniyalarni tanishtiruvchi mahalliy agentlar bilan
birgalikda ishlash TMK xorijiy filiali mahsulotining shu agent xizmatidan
foydalanuvchi boshqa firmalar tovarlari va xizmatlari bilan shu
kompaniyalar doirasida yashirin raqobat qilishi havfini o’z ichiga oladi.
Biron-bir agentni xorijiy sherik sifatida
tanlashdan oldin uning sof
vijdonligi, umumiy bilimi, harakatchanligi va muayyan tovarlar va
xizmatlar assortimenti bilan ishlash tajribasining mavjudligiga ishonch
hosil qilish lozim.
Potensial sheriklarni to’g’ri baholash uchun,
ularning qaysilari
ko’proq mahalliy ma’muriyat va hukumat doiralarining ko’magi va
hurmatiga egaligi, shuningdek: Ular xalqaro kompaniyaning qabul
qiluvchi mamlakatdagi strategiyasini tushuna oladimi? Qabul qiluvchi
mamlakat bozoriga xalqaro kompaniya chiqarayotgan tovarlar va
xizmatlar assortimentiga rozi bo’la oladimi? Xalqaro kompaniya xorijiy
filialiga mahalliy bozorda ishonchli ishga doir aloqalarni ta’minlay
oladimi? O’z sotish tizimini taklif qila oladimi? degan masalalarni aniqlab
olish zarur.
Muloqotga yaxshi kirishuvchan sherik
bilan hamkorlik qilish
maqsadga muvofiq, bu yangi bozorni o’zlashtirish bilan bog’liq
asabiyliklarni yumshatadi. Biroq muloqotga kirishuvchanlik – asosiy narsa
emas. Ba’zan ko’proq rasmiy muloqot qiluvchi mahalliy kompaniya
mahalliy bozor bilan mustahkam aloqalarga ega bo’lishi, samaraliroq va
malakali ish yuritishi hamda xalqaro kompaniya talablariga ko’proq mos
kelishi mumkin.
Qabul qiluvchi mamlakatlik sheriklar odatda xalqaro kompaniya bilan
qo’shma faoliyatini ehtiyotkorlik bilan, ya’ni mahalliy bozorga birinchi
ikki yil davomida pastroq baholarda kam turdagi
mahsulotni chiqarish
bilan boshlashni ma’qul topadi. Bu davr mobaynida shunday muammolar
vujudga kelishi mumkinki, ularning ta’siri natijasida xalqaro kompaniya
bilan hamkorlik amalga oshmasligi mumkin.
Shu bilan birga xalqaro kompaniya mahalliy bozorni yaxshi biladigan
sheriklarning takliflariga e’tibor bilan qarashi kerak. Xususan, mahalliy
sherik qabul qiluvchi mamlakat bozoriga
chiqarilayotgan tovarlar
assortimentini o’zgartirishni yoki qadoqlashni bezash va o’ramda tovarlar
birligi miqdorini mahalliy iste’molchilar didiga mos holda o’zgartirishni
asossiz bo’lmagan tarzda taklif qilishi mumkin.
Xalqaro kompaniya rahbariyati o’tish davridagi mamlakatlarda bozor
xo’jaligi tizimi sharoitlarida faoliyat yuritishda katta tajribaga ega
bo’lmagan sheriklarni tanlash xususiyatlarini o’rganishga alohida e’tibor
86
beradi. Sheriklarni (xususan, MDH mamlakatlarida) tanlash bo’yicha chop
etilgan tavsiyanomalarning obzori sobiq SSSR respublikalarida sherik
tanlayotgan xalqaro kompaniyalarning “9 qoida”sini ajratishga imkon
beradi:
1. Sherik haqidagi tasavvurga asoslanmasdan
uni tekshirish va
biznes-rejasini o’rganish;
2. Sobiq SSSR korxonalari xodimlarining psixologiyasi va mahalliy
an’analarini hurmat qilish;
3. Hamkorlikni minimal hajmli bitimlardan boshlash;
4.
Kelishuvni
imzolashdan
avval,
sherik
bilan
ishonchli
telekommunikatsiya aloqasi o’rnatilganligini aniqlash;
5. Sherik firmalar javobgar xodimlarining familiyalari va real
vakolatlarini aniq bilish;
6. MDH mamlakatlarida tashqi savdo va xorijiy investitsiyalar
haqidagi qonunchilikni chuqur o’rganish;
7. Ichki baholar qanday shakllanishini va ularni boshqa
mamlakatlardan raqobatchi firmalar bergan takliflar
bilan solishtirishni
bilish;
8. Mahsulot sifatini aniqlovchi standartlarning me’yorlarini bilish,
chunki MDH mamlakatlari firmalarining xodimlari shu me’yorlarni
ma’qul ko’radi;
9. Soat farqlanishlarini hisobga olish.
