Xalqaro menejment

82 
Oxirgi vaqtda rivojlangan davlatlarda investorlarni TMK bilan 
qo’shma ITTKI o’tkazishga ilmiy potensialga ega davlatlar jalb qiladi. 
Bunday hollarda qabul qiluvchi davlat hukumatlari zaruriy resurslar va 
texnologiyalarga ega milliy tadqiqot markazlarining TMK xorijiy filiallari 
bilan qo’shma ilmiy-texnik hamkorligi uchun qulay sharoitlar yaratib 
beruvchi siyosat o’tkazadilar. Bunday hamkorlik chizma ko’rinishida 
uchburchak shaklda tasvirlangan (4.1-rasm). 
Qator potensial qabul qiluvchi mamlakatlar imkoniyatlarini batafsil 
tahlil qilish natijasida xalqaro kompaniyalarning iqtisodchilari bu 
mamlakatlar bo’yicha ma’lumotlarni har bir mamlakatning afzalliklarini 
ballarda baholab jadvallarga kiritadilar. Eng ko’p ballga ega bo’lgan davlat 
tanlanadi (4.2-jadval). 
4.2-jadval 
 Qabul qiluvchi davlat roliga da’vogar mamlakat afzalliklarini 
baholash (namuna) 
Mezonlar
Mezon 
bahosi
(1 dan 10 
ballgacha) 
Mezonning 
muhimlik 
darajasi
(1 dan 10 
ballgacha) 
Ballarning 
miqdori 
1.Siyosiy barqarorlik 
2.YaMM 
3.Jon boshiga YaMM 
4.Iqtisodiy o’sish istiqbollari 
5.Bozor hajmi 
6.Hukumatning xorijiy 
investitsiyalarga munosabati 
7.Foydalar repatriatsiyasi 
8.Bojxona tariflari 
9.Xususiy mulkni cheklash 
10.Soliq tizimi 
11.Valuta barqarorligi 
12.Inflyatsiya sur’atlari
13.Ishchi kuchi qiymati 
14.Xomashyo va materiallarning 
mavjudligi va qiymati 
Jami

83 
4.3. Xorijiy sherikni tanlash 
 
Chet elda tadbirkorlik faoliyati tajribasining ko’rsatishicha, qabul 
qiluvchi mamlakatda bir-ikki yil ichida ishga oid aloqalarni olib bormagan 
sherikni tanlash kerak emas. Xalqaro kompaniyalar odatda bu masalada 
shoshilmaydilar, chunki bunda yo’l qo’yilgan xatolar qimmatga tushadi va 
qiyin bartaraf qilinadi. Bunda chet elda ishga oid sherikni tanlashda 
ob’ektiv standartlarni qo’llash tavsiya qilinadi. 
Potensial 
sherik 
haqidagi 
ma’lumotlarni quyidagi tartibda 
guruhlashtirish tavsiya qilinadi: 
- oldingi ixtisoslashuvi; 
- sotish dinamikasi, strategiyani o’z ichiga olgan holda kompaniya 
to’g’risidagi ma’lumotlar; 
- raqobatbardoshlikning darajasi (bozordagi ulushi, talab, baholar, 
talabning istiqbollari); 
- kompaniyaning resurslari – moliyaviy ahvoli, ishlatilayotgan 
texnologiyasi, inson kapitali, aktivlar, obro’ (imidji). 
Potensial sheriklarni baholab, xalqaro kompaniya biznes strategiyasini 
eng yaxshi tarzda tushuna oluvchi, ishlab chiqarish va sotish rejalariga rozi 
bo’luvchi, qabul qiluvchi mamlakat bozorida aloqalarni ta’minlovchi va 
sotish hamda taqsimlashning mos kanallarini taqdim qiluvchi sheriklar 
tanlanadi.
So’ngra hamkorlik haqidagi muzokaralar boshlanadi, uning sheriklari 
sifatida tovarlar va xizmatlar ishlab chiqaruvchilari, yirik savdo firmalari, 
kichik ixtisoslashgan savdo kompaniyalari va agentlik firmalari 
qatnashishi mumkin. Potensial sherik oldiga uning imkoniyatlariga mos 
keluvchi aniq va konkret hamkorlik maqsadlari qo’yilishi kerak. Uni 
qo’yilgan masalalarning real ekanligiga ishontirish, qabul qiluvchi 
mamlakatning bozorida ularni hal qilish yo’llarini bilishni va uzoq 
muddatli asosda kerakli mehnat va moliyaviy resurslarni jalb qilish istagini 
ko’rsatish muhim. 
Mahalliy ishlab chiqarish kompaniyasi xalqaro korporatsiya mahsuloti 
bilan mahalliy kompaniya assortimentini to’ldirganda yoki mahalliy ishlab 
chiqarish kompaniyasi o’z faoliyat doirasini boyitmokchi bo’lganida TMK 
bilan hamkorlik qilishga qiziqadi. Bu holda TMK xorijiy filial menejeri 
mahalliy kompaniyaning sotish tizimiga, uning TMK xorijiy filiali 
mahsulotini sotishdan manfaatdorligiga e’tiborini qaratishi kerak. Shu 
bilan birga TMK xorijiy filiali menejeri e’tiboridan mahalliy firma 
mahsuloti va TMK filiali mahsuloti o’rtasida ularning birgalikdagi 

84 
faoliyatining ma’lum bosqichida raqobat vujudga kelish imkoniyati chetda 
qolmasligi kerak.
Mahalliy kompaniyaning TMK xorijiy filiali bilan hamkorlikka 
qiziqishini saqlab qolish uchun filialning texnologik jihatdan doim 
ustunlikka ega bo’lishi maqsadga muvofiq. Shu bilan birga shunday h-
odisalar ham ma’lumki, bunda mahalliy sherik TMK xorijiy filialiga qabul 
qiluvchi mamlakat sharoitlariga moslashtirilgan o’z texnologiyasi va 
uskunalarini berib, shu bilan mahalliy bozorda TMK xorijiy filial 
obro’sining oshishiga va uning texnik darajasini ko’tarilishiga yordam 
beradi. Bundan tashqari, mahalliy ishlab chiqarish kompaniyasi TMK 
xorijiy filiali mahsuloti iste’molchilariga sotuvdan keyingi malakali xizmat 
ko’rsatish, shuningdek qabul qiluvchi mamlakatda xaridorlarning 
ehtiyojlari xususiyatlaridan xabardor tajribali sotuvchilar bilan yordam 
berishi mumkin.
Yirik savdo firmalari qabul qiluvchi mamlakatda TMK xorijiy filial 
sherigi sifatida ma’lum afzalliklarga ega. Ular ko’proq keng turlanuvchi 
tovarlar va xizmatlar assortimenti – xomashyo va materiallar, neft 
mahsulotlari, qishloq xo’jalik mahsulotlari, shuningdek mashina va 
uskunalarni sotish Bilan shug’ullanadilar. Qabul qiluvchi mamlakatda 
mahalliy yirik savdo firmalari bilan hamkorlik qaltisligiga eng avvalo 
ularning TMK xorijiy filial mahsulotiga qiziqish darajasi va xorijiy 
korporatsiya mahsulotiga talab susaygan holda, ularning hamkorlik 
qilishdan kutilmagan voz kechish imkoniyati kiradi. Bunday kutilmagan 
havfning oldini olish uchun sherik sifatida tor ixtisoslashgan, 
iste’molchilar bilan vositachilarsiz to’g’ridan-to’g’ri bog’langan savdo 
firmasini tanlash kerak.
Eng ko’p ixtisoslashgan savdo kompaniyalari, shuningdek tashqi 
bozorda ham ancha faol harakat qiladi. Ular turli tovarlarning mayda 

Download 1,44 Mb.