Xalqaro menejment

129 
- menejerlarning yuqori ta’lim darajasi, ularning malakasini 
muntazam oshirish; bo’ysunuvchilarning rahbarlar bilan munosabatlarida 
g’amxo’rligi; 
- kompaniyalar strategik rejalarining muvaffaqiyatiga ishonish va 
sheriklarning bir-biriga ishonchi; 
- firmani rivojlantirish umumiy maqsadiga qo’shma hissa qo’shish 
muhimligini tushunish.
Masalan, Yaponiya va Janubiy Koreyada kompaniyalar kishilarga 
faqat bandlik va daromadni ta’minlab qolmay, balki o’zini namoyon 
etishga imkoniyat yaratadi, jamiyatda ma’lum o’rinni egallashga 
ko’maklashadi, ya’ni mehnatni motivlashtirishni o’zgartiradi. Yapon 
firmalarida iktidorli mutaxassisga uning g’oyalarini rivojlantirish va 
hayotga tadbiq etish uchun maxsus departament tashkil qilingan, firma esa 
muvofiq tarzda o’z faoliyat doirasini o’zgartirgan yoki kengaytirgan hollar 
ma’lum.
Bu mamlakatlarda boshqaruv samaradorligi asosida do’stona va 
jipslashgan jamoalarni tuzish yotadi. Ular mehnatni tashkil qilish va ishlab 
chiqarish munosabatlari rasmiy va norasmiy omillarini qo’shish, 
menejment ratsional usullarini shimoliy amerika tipidagi individualistik 
madaniyatdan farqli holda faqat rahbarlarning ishonchi va o’zaro 
tushunishiga asoslangan irratsional firmalararo aloqalar bilan qo’shib 
uyg’unlashtirish yordamida tashkil qilinadi. 
Yapon menejmenti uslubining amerikanikidan tubdan farqlanishiga 
misol bo’lib, ishga oid masalalarni sekin, ularning mohiyatiga asta-sekin 
yaqinlashib, muhokama qiluvchi yapon biznesmenlarining muzokaralar 
o’tkazish odatini keltirish mumkin. Ular avval sheriklar o’rtasida o’zaro 
tushunish va ishonchga erishishga, so’ngra asosiy muammolarni 
muhokama qilishga harakat qiladi. Shu bilan birga munosib sheriklar 
o’rtasidagi muzokaralarga huquqshunoslar jalb qilinmaydi. 
Mehnatni tashkil qilish va ishlab chiqarish munosabatlari bo’yicha 
g’arbiy mutaxassislar o’n yillab Osiyo, xususan yapon menejmenti 
uslubini o’rganadilar. 
Unga bo’lgan qiziqish hozirda ham susaymagan. Xususan, 1999 yil 
avgustda “Ekonomist intillidjens yunit” tadqiqot markazi chop etgan 
obzorga binoan “Nissan”, “Toyota”, “Xonda” yapon avtomobillarini ishlab 
chiqaruvchilar yiliga bir ishchiga to’g’ri keladigan avtomobillar soni 
bo’yicha birinchi o’nlikka kirgan. Masalan, Buyuk Britaniyadagi “Nissan” 
kompaniyasi zavodi yiliga bir ishchiga 105 avtomobil ishlab chiqaradi, 
Yevropada o’rtacha unumdorlik 52 avtomobilni tashkil qiladi. Yapon 

130 
menejment uslubini o’rganish asosida yapon menejmenti amaliyotiga 
quyidagi namunaviy chora-tadbirlar kiradi degan xulosaga kelish mumkin: 
- firmaning barcha xodimlari uchun ertalabki badantarbiya; 
- ish vaqtida maxsus kiyim; 
-har kuni konsensus usuli bilan qaror qabul qiluvchi rahbarlar majlisi; 
- kompaniyaga sodiqlikni unda ishlash sharti sifatida tarbiyalash; 
- ishchi va xizmatchilarning ish vaqtidan tashqari ishlashga tayyorligi 
bilan ishdagi muvafaqqiyatlari uchun albatta mukofotlash; 
- ishchilar, menejerlar, kompaniya rahbarlaridan iborat “sifat 
to’garaklari” va “nol defektlar” guruhlarining amal qilishi (bu to’garaklar 
va guruhlarning maqsadi – firma normal faoliyati uchun to’siqqa aylangan 
maxsus muammoni hal qilish); 
- rahbarlar va ishchilar uchun bitta oshxona va kompaniyaning barcha 
xodimlari uchun “oilaviy” norasmiy ovqatlanishlar; 
- departament rahbarlarida kabinet yo’qligi, ular bo’ysunuvchilarga 
mehnatsevarlikni namoyish qilish uchun o’z ish joyini ular bilan umumiy 
xonada joylashtirishni istaydilar; 
- mehnatga haq to’lash va xizmat martabasining ko’tarilishida asosiy 
omil bo’lib firmadagi ish staji hisoblanadi; 
- ishga umrbod yollash; 
- rahbarlarning bo’ysunuvchilar bilan odobli muomala qilishi; 
- katta omborxonalardan qutulish va firma xodimlarini intizomga 
o’rgatish imkoniyatini beruvchi aniq muddatda yetkazib berish amaliyoti; 
- ishlab chiqarish jarayonida tanaffuslarni iloji boricha kamaytirish; 
- ishchi va xizmatchilar nafaqaga chiqqanidan so’ng ularning barcha 
oila a’zolariga pensiya nafaqasini to’lash. 
Yaponiyada ishlab chiqarishni va mahsulot sotishni tashkil etish 
xususiyatlariga “sogo shosha” savdo uylari va subetkazib beruvchilarning 
katta rolini kiritish mumkin. Ikkinchi Jahon urushidan so’ng “sogo shosha” 
tizimi 
Yaponiyada sanoatning tez 
tiklanishi va 
uning 
dunyo 
yetakchilaridan biri darajasigacha zamonaviylashtirilishiga yordam berdi. 
Zamonaviy yapon sanoatining barpo etilishi eng rivojlangan mamlakatlar 
tajribasini keng jalb etish yordamida amalga oshirilgan. U vaqtda “sogo 
shosha” 
rivojlangan 
mamlakatlardan 
samarali 
texnologiyalar 
va 
uskunalarni import qilish, so’ngra esa boshlang’ich materiallar va 
Yaponiyada zamonaviylashtirilgan samarali mashina va uskunalarni 
eksport qilish kanallari bo’lib xizmat qildi. 
90-yillar o’rtasida “sogo shosha” ga yapon eksportining 40 % dan 
ortig’i va importning 70 % ga yaqini to’g’ri keldi. Jahon bozorida “sogo 

131 
shosha”dan tashqari yapon TMK larining faoliyati kengayishi tendensiyasi 
kuzatilmoqda. Ular o’z tashqi iqtisodiy aloqalari, xalqaro marketing va o’z 
sotish tarmoqlarini tashkil qilmoqdalar. “Sogo shosha” ustunliklariga: 
jahon bozorlari konyukturalarini o’rganish, butun dunyo bo’ylab yetkazib 
beruvchilar va iste’molchilar bilan keng aloqalar, yaxshi yo’lga qo’yilgan 
xorijda sotish tizimi, ichki va tashqi bozorlarda tovarlar, xizmatlar, 
kapitallar oqimini tashkil etish tajribasi, narhlar tizimi, mahsulot sifati, 
mijozlarni bilish va yo’lga qo’yilgan yetkazib berish sxemasi, o’rta va 
kichik firmalar uchun ichki va tashqi bozorlarga chiqish sharoitlarini 
yaratish kiradi.
Yaponiya sanoatida subetkazib beruvchilar faoliyati tizimini sxematik 
ravishda piramida ko’rinishida tasvirlash mumkin (7.2-rasm). Masalan, 
yapon avtomobilsozligida piramidaning yuqori qismida katta to’rtlik – 
Yaponiyaning eng yirik avtomobil ishlab chiqaruvchi kompaniyalari – 
“Nissan”, “Toyota”, “Mitsubisi motors”, “Xonda”, piramidaning o’rta 
darajasida ularning 500 ta bevosita subetkazib beruvchilari, pastki darajada 
- subetkazib beruvchilardan 20 mingta asosan o’rta va kichik firmalar 
joylashgan.
Yapon menejment uslubining afzalliklari boshqa mamlakatlarda ham 
namoyon bo’ldi. Masalan, 90-yillar boshida “yaxshi didli, yosh qalbli va 
yetarli daromadli kishilar uchun” avtomobillar ishlab chiqarish, german 
Аvtоmobilsozlik 
kompaniyalari 
500 tа subyetkazib 
beruvchilar 
20000 tа o’rta va 
kichik firmalar

Download 1,44 Mb.