Ekspatriant (emigrant)larga haq to’lash

162 
olmaydi. U holda bir xil turdagi ishga turlicha ish xaqi oladigan ikkita 
xodim to’g’ri kelib qolishi mumkin, bu esa tengsizlikka olib keladi. 
Xizmat safariga yuborishning kelishilgan shakli ishlab chiqilmas ekan, 
ba’zi xodimlarga ularni chet elga jo’natishga ko’ndirish uchun ko’proq haq 
to’lanaveradi. 
Yashash harajatlari. Chet elga ketadigan odamlar uchun yashash 
harajatlari ko’payib ketadi. Bu asosan ularning ma’lum bir hayot tarziga 
o’rganganligidan kelib chiqadi, ya’ni yangicha sharoitda bunday hayot 
tarzi qimmatga tushib ketadi va uni o’zgartirish oson bo’lmaydi. Boshqa 
sabablar esa sport bilan shug’ullanmaslik, ma’lum oziq-ovqatlarni xarid 
qilishni to’xtatish, ba’zi bayramlarni nishonlamaslik, o’z ona tilidagi 
teledasturlardan mahrum bo’lish yoki farzandlarining chet elda o’qishga 
majbur bo’lishidan iborat. Yangi madaniyatga ko’nikish kabi ruhiy 
muammolar ham mavjud. Bu kabi o’zgarishlarga ko’nikish zarurligini 
hisobga olgan holda kompaniyalar ko’pgina xodimlarning ish xaqiga 
ustamalar to’lashadi. 
Ba’zi joylarda yashash sharoitlari og’ir bo’lib, masalan, iqlimning 
yomonligi yoki atrof-muhitning sog’liqqa zararligi, siyosiy ahvolning 
beqarorligi xodim va uning oilasiga havf tug’diradi. Oxirgi vaqtlarda ba’zi 
guruhlar turli davlatlarda xizmat safaridagi xodimlarning bolalarini 
o’g’irlashi va pul talab qilishi ko’p uchramoqda. Pul talab qilish 
maqsadida bolalarni o’g’irlash va terrorizm kabi illatlar kompaniyalarni 
nafaqat noqulay yashash sharoitlari uchun ustama haq to’lashga, balki 
xodimlar bolalarining o’g’irlanishidan sug’urtalashga ham majbur qilib 
qo’ydi. Bundan tashqari kompaniyalar xodimlar va ularning oila a’zolarini 
bu tarzdagi havf-xatarlarga tayyor turishini ma’lum qilishdi. Jabrlangan 
oilalar 
kompaniyalarning 
pul 
to’lab qutqarib olish paytidagi 
muzokaralarda noto’g’ri yo’l tutganlaridan arz qilishdi, aksiyadorlar esa 
pulni to’lamaslikni talab qilishdi. 
Valutani tanlash. Odatda ekspatriantlarga ish xaqi mahalliy va 
ma’lum miqdorda o’z davlati valutasida to’lanadi. Bu unga o’z milliy 
valutasida jamg’arishga imkon beradi, hamda ish xaqining shu qismidan 
soliq to’lashdan ozod bo’ladi.
Uzoq hududlar. Ko’pchilik yirik xalqaro loyihalar shunchalik uzoq 
hududlarda amalga oshiriladiki, TMK u yerda qulay sharoitlarni 
yaratmasdan yoki boshqa rag’batlantirishlarsiz ishlashga tayyor xodimlarni 
topishi qiyin. Masalan “Lokxid Eyrkroft” kompaniyasi o’zining amerikalik 
ishchilari uchun Saudiya Arabistonida shaxsiy teleradiostantsiya yaratgan. 
“INKO” firmasi esa o’zining AQShlik mutaxassislari uchun Indoneziyada 

163 
maktablar, kasalxonalar, cherkovlar, supermarketlar, golf o’yini uchun 
maydonlar, yaxt-klub, motellar va restoranlar qurib bergan. 
TMKning boshqa joylarga qaraganda uzoq hududlardagi ekspatriant-
xodimlarga nisbatan munosabati birmuncha boshqacharoq bo’ladi. 
Qurilishga va ob’yektlarni ishga tushirishga ko’proq ishchilarni jalb qilish 
uchun TMK odatda qisqa muddatli shartnomalarni yuqori haq evaziga 
taklif etadi va zarur bo’lgan ishchi kuchining ko’p qismini chetdan jalb 
qiladi. Ko’pchilik odamlar bu takliflarga ular uchun noqulay sharoitlar 
mavjud bo’lsa ham rozi bo’ladilar, chunki bu taklif ular uchun qisqa 
muddatda pul jamg’arishga imkoniyat yaratadi. 

Download 1,44 Mb.