Energiya manbalari (EM) odatda, sanoat elektr tarmog‘i yoki
maxsus akkumulyator batareyasi, individual generator ko‘rinishi-
dagi mustaqil manba bo‘lishi mumkin. Bu hoi asosan uchish
apparatlari va kemalardagi «bort» tizimlarida qo‘llaniladi.
Kuchli elektr о 'zgartgich qurilmasi
(KEO‘Q) - rostlanmay-
digan
kuchlanish
Ut,
tok
It
va chastota
f t
ni
Ut
dan (masalan,
tarmoqdan) olib dvigatelni ta’minlaydigan
U , I v a f
ga ega bo‘lgan
elektr
energiya
Wd
ga aylantirib beradi.
Avvallari KEO‘Q sifatida elektr mashina o‘zgartgich quril-
malari ishlatilar edi. Hozirda asosan o‘zgaruvchan tokni o‘zgar-
mas tokka aylantirib beradigan kuchli yarim o‘tkazgich o‘zgart-
gichlar tiristorli boshqariluvchi to‘g‘rilagich (ВТ), tranzistorli-
impuls o‘zgartgichlar hamda o‘zgaruvchan tok kuchlanishi
shaklini o'zgartirib beradigan turli tranzistorli
va tiristorli inver-
torlar hamda chastota o‘zgartgichlari qo‘llaniladi.
Dvigatel qurilmasi
(DQ) elektr energiyani
Wd
rotorni (yakor-
ni) chiziqli yoki aylanma harakatga keltiradigan mexanik ener-
giyaga
Wm
aylantirib beradi. Mexanik energiya
Wm
oqimi mexanik
uzatish qurilmasidan o‘tib, xuddi shu ko‘rinishdagi energiya
Wim
ga aylanadi, bu esa ish mashinasi orqali qabul qilinadi.
IMlarda
W,
energiya aylanma harakatda koordinatlari
MLo -
qarshilik momenti, со,,,, - burchak tezlik hamda ilgarilanma hara
katda esa koordinatlari
Fio
- qarshilik kuchi va
Vt0 -
chiziqli
tezlikka ega boMgan ish organi (IO)ning mexanik ishiga aylan-
tiriladi.
Tabiiyki, energiya oqimi
M,
ni M, ga aylantirish elektr yuritma
clementlarining sifati hamda energiya
oqimini boshqarish qonu-
niga ko‘ra isroflar bilan amalga oshiriladi.
Boshqarish qurilmasi
(BQ) KEO‘Q yoki DQ, yoki 0 ‘Qlar-
ning ayrim, ba’zi hollarda esa bir vaqtning o‘zida ikki, uch quril
ma koordinatlarini boshqaradi. Boshqarish qurilmasi boshqarish
qonunini berish qurilmasi BQ berilayotgan axborot va xabarchi
o‘zgartgichlardan kelayotgan axborotlami taqqoslab, kerak bo‘l-
gan ko'rinishda shakllantiradi.
Xabarchi - o ‘zgartgichlar
elektr
yuritmaning turli koordinatlarini (momentlar, kuchlar, burchak va
chiziqli tezlik, tok, kuchlanish va h.k.) o‘lchashga mo‘ljallangan
axborot - o‘lchov qurilmalari ko‘rinishida bo‘lib,
ular bu ko-
ordinatalami bir turdagi (masalan, kuchlanish) elektr signallariga
aylantiradi.
Elektr yuritmalaming asosiy turlari va ularning vazifalari.
Barcha elektr yuritmalami funksional vazifalari, energiyaning
boMinishi, ish mashinasi chiqish o‘qining harakat shakli, iste’mol
qilayotgan tok turi, o‘zgartgich,
dvigatel, uzatish va boshqarish
qurilmalarining o‘ziga xos xususiyatlari va boshqa holatlari bo‘yi-
cha bir nechta turlarga bo‘lish mumkin.
Funksional vazifalari bo‘yicha elektr yuritmalar
bosh
va
yor-
damchi elektr yuritmalarga
bo‘linadi. Bosh elektr yuritma jara-
yonning asosiy operatsiyasini yoki ish mashinasining ijrochi
organini harakatga keltiradi.
Yordamchi elektr yuritma esa, ma
shinaning yordamchi organlarining harakatini ta’minlaydi. Masa
lan, tokarlik dastgohi bosh elektr yuritmasi ishlov berilayotgan
detalni aylanma harakatga keltiradi, yordamchi elektr yuritma esa
kesish asbobini detaining bo‘ylamasi bo‘yicha ilgarilama hara
katga keltiradi.
Energiyaning bo‘linishi bo‘yicha elektr yuritmalar
guruhli,
individual, о ‘zaro bog ‘langan
va
ко ‘p dvigatellilarga
boMinadi.
Guruhli elektr yuritma
sanoatda XIX asr oxirida qo‘llanila
boshlandi. Bu yuritmada (2-rasm) bug‘ dvigateli elektr dvigatel
M
bilan almashtirilgan, bir nechta ish mashinalariga
{IMm)
harakat
uzatadigan uzatish qurilmalari
UQm
holida saqlanib qolgan.
