magnit moment
Md
bilan tavsiflanadi. Aylanmas harakatdagi
ijrochi mexanizmning qo‘zg‘aluvchan bikrlikka ega bo‘lgan ish
organi 10 inersiya
momenti
J„„
burchak tezlik co„, va moment
Mm
bilan tavsiflanadi.
1.1-rasm. Elektr yuritma mexanik qismining funksional sxemasi:
M - dvigatel, UMt va UMj - ulanish muftalari; UQ - uzatish qurilmasi
(reduktor); IO - ijrochi mexanizmning ish organi.
Ilgarilama harakatda ish organ
M
massa, v chiziqli tezlik va
F
kuch bilan tavsiflanadi.
Uzatish qurilm alari (UQ) o‘zining konstruktiv va funksional
tuzilishi bo‘yicha turlicha bo‘ladi (1.2- rasm).
Reduktor (1.2- rasm,
a)
harakatni
(okir
dan
(Dc/1iq
ga uzatayot-
ganda burchak tezligini o'zgartiradi. Reduktoming har bir ele-
menti o‘zining burchak tezligi co/-com, ularga mos bo‘lgan iner
siya momenti
Ji, Jm
hamda ayrim uzatish pog‘onalardagi uzatish
nisbati bilan tavsiflanadi, masalan,
j/ = (0
й
,/Ю/,
(1.1)
bu yerda:
a)kir
va со/ - mos ravishda, yetakchi va yetaklanadigan
o‘qlarning burchak tezliklari.
Tishli-reyka uzatkich (1.2-rasm,
b
)
со
burchak
tezlik bilan
aylanayotgan tishli g'ildirakning aylanma harakatini reykaning
chiziqli tezlik v ga teng bo‘lgan chiziqli harakatiga aylantirib
beradi. Bu holda uzatish nisbati
j = co
R/v.
Xuddi shu formula yordamida yuk ko‘tarish
qurilmasining
(1.2-rasm,
e)
uzatish nisbati aniqlanadi.
Krivoship-shatun mexanizmi (1.2-rasm,
d)
o‘zgarmas burchak
tezlik
со
bilan aylanayotgan krivoshipning aylanma harakatini
polzunning
V (t)
o‘zgaruvchan chiziqli ilgarilama-qaytma -
aylantirib beradi.
Ш
I»
ш
1.2-rasm.
Uzatish qurilma turlari:
a -
reduktor;
b -
tishli-reykali uzatma;
d -
krivoship-shatunli mexanizm;
e -
yuk ko‘tarish barabani;/- vint-tebranma gayka uzatmasi.
Zamonaviy dastgoh yuritmalarida ko‘pincha «vint-tebranish
gaykasi» uzatish qurilmalaridan (1.2- rasm,/) foydalaniladi. Odat
da, zoldirli gayka
1
siljiyotgan uzel
2
ga qattiq mahkamlangan va
3
vint aylanishi natijasida uzel
2
uning bo‘ylamasi bo‘yicha
siljiydi. Bunday UQ yuqori aniqlikka ega bo'lib,
ijrochi mexa-
nizmni 2,0-2,5 m ga siljitadi. Katta chiziqli siljitish uchun tishli-
reyka uzatkichi qo‘llaniladi.
Yuqorida ko‘rsatilgan uzatkichlardan tashqari UQ ning to‘l-
qinli uzatkichlar, planetar reduktorlar,
tasmali uzatkichlar va
boshqa turlari qo‘llaniladi.
Chegaralashlar olib tashlangandagi, ya’ni kinematik juftlik-
larda lyuft (liqillash) lar va oraliqlar mavjud;
kinematik juft-
liklaming bir-biriga nisbatan o‘zaro surilish imkoni bo‘lib natijada
sirpanish paydo bo‘ladi; kinematik zanjiming ayrim elementlari
qayishqoqlikka ega (CM1) bo‘ladigan yuritmaning kinematik za-
njirini xuddi «qayishqoq» mashina kabi ko‘rib chiqamiz.
Lyuftni murakkab burchak va tezlik tavsiflarga ega bo‘lgan
ko‘p belgili element ko‘rinishida keltirish mumkin. Bu element
ning statik rejimlarida o‘zini tutishini korib chiqamiz. (1.3-rasm).
Agarda boshlang'ich nuqta 0 koordinata boshida tanlangan bo‘lsa
va СМ2 muftasining yetaklovchi qismining zavodka burchagi
musbat yonal’ishida o‘zgarsa, u
holda muftaning yetaklovchi
qismi qo‘zg‘almas bo‘lib qoladi va to cp3 ning qiymati
maguncha
ф м
qiymati nolga teng bo‘ladi. Shundan so‘ng esa
o‘zgarmas uzatish koeffitsiyenti К bilan birgalikda o‘zgarish
Дфм =КДф3 =К(ф3 -ф а) yuz beradi. Bunday harakat Фз va
ф
„
koordinatalarining har qanday qiymatigacha davom etishi mum
kin. l-4.a rasmda koordinatalar 1 va 2 nuqtalar bilan belgilangan.
Bundan keyin koordinatalaming o‘zgarishi har qanday yopiq sikl
bo‘yicha amalga oshishi mumkin, masalan 1 - Г - Г'-Г"-1 yoki 2
- 2'-2"-2'"- 2, yoki 1-1-2 - 2"- 1. Zavodka burchagi
ning
davriy o‘zgarishlarida harakatning boshqa variantlari ham bo‘lishi
mumkin.
