3.1-rasm.
Boshqariluvchi to‘g‘rilagich sxemasi.
Taqqoslash sxemasi
TS
da turli qutbli
Ub
va
Umt
(3.2-rasm)
kuchlanishlari taqqoslanadi.
Ua=Ub
ga teng boMganda taqqoslash
sxemasi
TS
uzunligi 1=180°-a bo‘lgan
Uts
kuchlanishini hosil
qiladi.
1
burchak boshqarish ventilining ochilish davomiyligini
aniqlaydi. Tranzistorliga nisbatan tiristorli boshqarish ventili
uchun impuls shakllantiruvchi yordamida qisqa
U
ishlami olish
kerak. Bu impulslar tiristorning boshqarish elektrodiga beriladi va
uni ochadi. Tiristorning yopilishi esa uning asosiy elektrodida
(anod va katodda) qutblar o‘zgarganda ro‘y beradi.
Ventillarning barcha boshqarish sxemalari faza prinsipi bo‘yi-
cha ishlaydi, ya’ni bunda boshqarish burchagi deb yuritiladigan
ventilni ochish burchagi a o‘zgartiriladi. Shuning uchun boshqa
rish tizimida asosiy element fazani surish qurilmasi (FSQ) hisob-
lanadi.
3.2-rasm.
Boshqariluvchi to‘g‘rilagich
tizimida signallar diagrammasi.
B oshqarish im pulslarining faza surilishini ta ’m inlash usullari
b o ‘yicha tizim lar «gorizontal» va «vertikal» prinsipi b o ‘yicha
qurilgan bitta va k o ‘p kanalli tizim larga b o ‘linadi. B ir kanalli
tizim da barcha boshqarish im pulslarining faza surilishi bitta FSQ
da am alga oshiriladi, ularni ayrim ventillarni boshqarish kanallari
b o ‘yicha taqsim oti m axsus kom m utator orqali am alga oshiriladi
(3.3-rasm ,
a).
^QC/i
3.3-rasm.
Uch fazali nul sxemali o‘zgartgich
BO '-D
tizimi:
a
-tiz im kuchli zanjirimng soddalashtirilgan prinsipial sxemasi;
b
- ekvivalent sxemasi.
Ko‘p kanalli tizimda impulslarni faza surilishi har bir kanalda
o‘zining FSQ orqali amalga oshiriladi (3.3-rasm,
b).
Zamonaviy boshqarish tizimlari 3.2-rasmda foydalanilgan
«vertikal» boshqarish prinsipi bo‘yicha qurilmoqda. Bu holda
boshqarish kuchlanishi ustun kuchlanishi bilan taqqoslanadi.
Kuchlanishni o ‘zgartirish bilan faza surilishini olish mumkin.
Uch fazali nol sxemali o‘zgartgich-dvigatel tizimidagi jara-
yonlar va tizimning statik tavsiflarini ko‘rib chiqamiz. Ekvivalent
sxemada (3.3-rasm,
b)
quyidagi belgilashlar qabul qilingan:
e2a,
e2b, e2s -
EYK laming oniy qiymatlari, bu EYK kuchli transfor-
mator ikkilamchi chulg‘amlarining fazalarida hosil bo‘ladi:
ia, ib,
4 - ventillardan o‘tayotgan toklarning oniy qiymatlari:
Ud
va
id
-
o ‘zgartgich chiqishidagi to‘g‘rilangan tok va kuchlanishning oniy
qiymatlari: / d - to‘g‘rilangan tokning o‘rtacha qiymati:
r„.
va
X tr-
transformator fazalari qarshiliklarining aktiv va induktiv tashkil
etuvchilarini uning ikkilamchi zanjiriga keltirilgan qiymatlari:
bu yerda:
R,
va
R
2
- transformator fazasi birlamchi va ikkilamchi
chulg‘amlari qarshiliklarining aktiv tashkil etuvchilari, X/ va
X
2
-
mos ravishdagi qarshiliklaming induktiv tashkil etuvchilari;
w {
va
м
>2
-
birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlaming o‘ramlar soni.
To‘g‘rilangan EYK o‘rtacha qiymati quyidagi formula bo‘yi-
cha aniqlanadi:
bu yerda:
Edmax
a = 0 bo‘lgandagi maksimal EYK quyidagicha
aniqlanadi:
bu yerda:
E2 - q =
1 bo‘lganda transformator ikkilamchi chulg‘ami
EYK ning faza qiymati,
q = 2
bo‘lganda esa liniya EYK ning
qiymati olinadi.
BT-D
tizimi yakor zanjiridan umumiy kuchlanish tushishi
ventildagi kommutatsiya jarayonidagi kuchlanish tushishi A
Ux,
ventilning ochiq holdagi kuchlanish tushishi
AUV
(dvigatel cho‘t-
kalaridan kuchlanish tushishi hisobga olinganda), transformator
(3.3)
Edmaxc
os и
(3.4)
(3.5)
aktiv qarshiliklaridagi kuchlanish tushishi A
Ur,
reaktor aktiv
qarshiliklaridagi kuchlanish tushishi
AUp
va yakordagi kuchlanish
tushishi
AUya
yig‘indisiga teng.
BT-D
tizimi parametrlarini aniqlaymiz. Kuchlanish tushishi
AIb
o‘zgartgichning taktiga bog‘liq At/V=
qU0V + AUr.
0 ‘zgart-
gichning bir taktli sxemasida A
IR
kuchlanish tushishi:
4
V
, = r „ ( l -
(3-6)
4
n
Berilgan a qiymatida kommutatsiya burchagi у ni quyidagi
ko‘rinishda aniqlaymiz:
у
= arccos(cos
a -
- a
(3.7)
Agarda у burchak 20-30° dan ortmasa, u holda, g
mq « 4n
bo‘ladi va shuning uchun
AUr
*
r„.Id
deb qabul qilinadi.
Uch fazali nol sxema uchun kuchlanishning kamayishi ventil-
lardagi kommutatsiya jarayoni bilan bog‘liq. Bu kuchlanishni
quyidagi formula bo‘yicha aniqlamiz:
A
U x
=
^ ^ - I d
= 0,478X ,7,
(3.8)
2
n
Shunday qilib, to‘g‘rilangan kuchlanishning o‘rtacha qiymati
Ud
uchun boshqariluvchi o‘zgartgichning uch fazali nol sxemasida
(m
= 3,
q
= 1), (3.8) ifodalardan foydalanib quyidagini olamiz:
Ud
=
E
dmaxcos
a-AUv-AU,-MJx
yoki
parametrlarning son qiymatlari qo‘yilganda:
Ud =
1,17£?cos а -Д
Uv-Rekv
/
Id,
(3.9)
bu yerda: Rekv/ = /•„■(1-0,238 у) + 0.478X,,.; y- kommutatsiya bur
chagi, rad.
Uch fazali ko‘priksimon sxemali boshqariluvchi to‘g‘rilagich
(m =
3 va
q
= 2) to‘g‘rilangan kuchlanishining o ‘rtacha qiymatini
hisoblash uchun (3.9) ifodani quyidagi ko‘rinishda yozamiz:
Ud
= 2,34
E
2
cos a - A
Uv-Rekv
2
Id,
(3-10)
bu yerda:
Rekv
2
= 0,(1-0,476 y) + 0,956Xft-
88
Olingan ifodalar, mexanik tavsiflami hisoblash va yuritma
ning rostlash xususiyatini baholash imkoniyatini beradi.
BT-D tizimining mexanik tavsiflari. (3.4) - (3.10) tengla-
malariga muvofiq tizim o‘rnatilgan rejimda ishlaganda uning
kuchli zanjiri uchun quyidagi kuchlanishlar tenglamasini yozish
mumkin:
Ed
-A
Uv-E
=
IJ,Rela- + Rp + Ryu)-
(3.11)
Id = lya
deb qabul qilib, yuritma elektromexanik tavsifi teng
lamasini olamiz:
0
) =
{Edmax
cos a -A
|
