I l l
bob. 0 ‘ZG ARMAS TO K ELEK TR
URITM ALARINING ROSTLASH XUSUSIYATLARI
VA MEXANIK TAVSIFLARI
3.1. EL EK TR
YURITMALARNING AYLANISH
TEZL IG IN I ROSTLASHNING ASOSIY
K O ‘RSATKICHLARI
Zamonaviy sanoat mexanizmlarining ish organlari tezlikni
keng ko‘lamda o‘zgartirishni talab etadi. Jumladan, metallga ish-
lov berish dastgohlari, prokat stanoklari, ko‘tarma kran va transport
qurilmalari, qog‘oz ishlab chiqarish, ko‘mir qazib olish, to‘qima-
chilik va sanoatning boshqa sohalarida ishlatiladigan mexanizmlar
kiradi. Bu mexanizmlaming barchasida yuqori
ish unumdorligini
va talab etiladigan sifat ko‘rsatkichlarini ta’minlash maqsadida
tezlikni rostlash zarur.
Tezlikni rostlash deb texnologik jarayon talablaridan kelib
chiqqan holda elektr yuritma tezligini majburiy o ‘zgartirishga
aytiladi. Bu yerda tezlikni rostlash tushunchasini ishlab turgan
mashina o‘qida yuklama o ‘zgarishi hisobiga dvigatel tezligini ta
biiy ravishda o ‘zgarishi bilan chalkashtirib yubormaslik kerak.
Tezlikni rostlash yuritma dvigateli yoki ishlab chiqarish mexaniz-
mi uzatish tezligiga operator yoki
maxsus avtomatik qurilma
yordamida qo‘shimcha ta’sir natijasida amalga oshiriladi.
Elektr yuritmalar tezligini rostlashning turli usullarini tavsif-
lovchi asosiy ko‘rsatkichlar quyidagilardan iborat:
1) rostlash diapazoni; 2) rostlash ravonligi; 3) rostlash tejam-
korligi; 4) berilgan tezlikda mo'tadil
ishlashi; 5) tezlik rostlana-
yotgandagi yo‘nalish (asosiy tezlikka nisbatan ko‘payishi yoki
kamayishi);
6
) turli tezliklardagi joiz yuklama.
1.
Rostlash diapazoni. Maksimal
(omaks
tezlikni minimal comw
tezlikka nisbati bilan aniqlanadi:
D
= CDmafo/Wmifl-
Elektr yuritmalami rostlashning zamonaviy tizimlari teskari
bog‘lanishlar hisobiga aylanish tezligi diapazonini
anchagina ken-
gaytirish imkonini beradi. Turli sanoat mexanizm va mashinalari
turli rostlash diapazonini talab qiladi. Masalan, metall qirqish
dastgohlarining
bosh mexanizmlarining rostlash
diapazoni
D
= (4 : 1) - (100 : 1) va undan yuqori bo‘ladi, universal dastgoh-
larning
uzatish mexanizmlari
1000
:
1
va undan ortiq diapazonda
ishlaydi. Gazeta qog‘ozi tayyorlanadigan mashinalar rostlash
diapazoni doirasi
D =
3 : 1 ; yuqori sifatli qog‘oz tayyorlaydigan
dastgohlarni esa £> =
2 0
:
1
. Ayrim prokat
stanlarining rostlash
diapazoni
