5
geografiyani o‗rganish ob‘ekti geografik qobiq ekanligini akademik S.V.Kalesnik
(1947-1955) ham ta‘kidlab, geografik qobiq keng ma‘noda, relef, geografik tog‗
jinslari va yotqiziqlari, iqlim, suvlar, tuproq qatlami
va organik dunyoning
majmuasidan iboratdir deb yozadi. Boshqa ko‗pgina yetuk geograf olimlar ham
tabiiy geografiyaning predmeti Yerning aynan shu qismi ekanligini e‘tirof etishadi.
Ammo uni turlicha nom bilan ataydilar. Masalan, Yu.K.Yefremov (1969) va D.L.
Armand (1975) "landshaft qobig‗i" deb, A.G.Isachenko(1965) "epigeosfera" deb,
I.M.Zabelin (1978) "biogeosfera" deb, R.I.Abolin (1914) "epigenema",
Ye.M.Lavrenko (1949) esa "fitogeosfera" deb ataganlar.
Geografiya mutaxassisligining geografiya fanlari
bakalavrlari tayyorlash
o‗quv rejasiga muvofiq respublikamizdagi bir qator universitetlarda ―Land-
shaftshunoslik asoslari‖ kursi o‗qitilmokda. Bu kurs ko‗p qirrali universitet ta‘limi
berishning asosiy tamoyillariga ko‗p jihatdan mos keladi. Land-shaftshunoslik
metodologiyasini ilmiy-nazariy tomonlarini egallab olish nafaqat tabiiy geografiya,
balki u bilan bir qatorda ijtimoiy-iqtisodiy geografiya va boshqa ko‗pgina xususiy
geografik fanlar bajaradigan ilmiy-tadqiqot ishlarida ham birdek zarur bo‗lib
qolmokda. Ayniqsa tabiiy resurs-lardan to‗g‗ri
va oqilona foydalanish, atrof-
muhitni ifloslanishi va buzilishini oldini olish, yani muhofaza qilish bilan bog‗liq
bo‗lgan muammolarni hal qilishda ishtirok etadigan mutaxassislarning landshaft-
shunoslikdan puxta bilimga ega bo‗lishlari muhim ahamiyat kasb etadi.
Landshaftshunoslik tabiiy geografiya fanlari tizimiga kiradi. Tabiiy geografiya
fani ilgari surgan, tabiatdagi barcha komponentlari o‗zaro bog‗liq, bir- biriga doimo
ta‘sir etib turadi degan g‗oya landshaftshunoslik nazariyasining negizini tashkil
qiladi. Landshaftshunoslikning ob‘ekti tabiiy geografiyaning o‗rganish ob‘ekti bilan
bog‗liq va uning tarkibidadir.
Tabiiy geografik rayonlashtirishning eng kichik
birligi hisoblangan tabiiy
geografik rayon ham ichki tuzilishi jihatidan bir butun emas. U o‗zidan kichik
bo‗lgan tabiiy geografik mujassamalar ya‘ni landshaftlardan tashkil topgandir.
Landshaft va undan kichik bo‗lgan, ya‘ni mahalliy (tipologik) ko‗lamdagi tabiiy
geografik mujassamalarni esa landshaftshunoslik fani o‗rganadi.
6
Tabiiy geografik mujassamalar tabiiy komponentlarning oddiy yig‗in-disigina
bo‗lib qolmay, balki u yerda moddaning ma‘lum bir o‗ziga xos ko‗ri-nishidir.
Undagi tabiiy komponentlar shunchalik bir-biri bilai birikib ketganki, ularni alohida-
alohida bo‗lib tashlashning iloji ham yo‗qdir.
Tabiiy geografik mujassama so‗zining sinonimi ko‗p.
Geografiyaga oid
kitoblarda "tabiiy majmua", tabiiy territorial majmua", ―geografik majmua" yoki
qisqartirilgan holda «geomajmua" so‗zlari ham ishlatilib kelinmokda.
