ATOM YADROSINING ASOSIY XARAKTERISTIKALARI

hisoblash uchun har tomonlama qulaydir. Rel - ni o’lchashning eng qulay 
usullaridan biri bu yuqori energiyali elektronlarning yadroda sochilish 
jarayonini o’rganadi. Bu elementlarning energiyasi 100 MeV dan katta 
bo’lgandagina ular yadroning ichidagi elektr va magnit maydoning 
taqsimotini ya’ni form – faktorini o’lchashga imkon beradi. Rel ni
o’lchashni yana bir yo’li mezoatomlarning spektrlarini o’lchash usulidir.
Manfiy zaryadli µ - mezon elektrondan 207 marta og’ir bo’lganligi sababli
va u yadro kuchlari ta’sirida ishtirok atmasligi sababli yadro tomonidan
qamrab olinib mezoatomini hosil qiladi. Elektronga nisbatan 207 marta og’ir
bo’lganligi sababli uchun µ - mezonning aylanish orbitasi 207 marta yadroga 
yaqin bo’ladi va ko’p xollarda yadro ichidan o’tadi. Shu sababli bunday 
atomlarning spektrini o’rganish yadro haqida ko’proq ma’lumot olishga 
imkon beradi. Zaryadlangan zarralarning yadroda sochilishi ko’proq 
yadrodagi protonlarning taqsimoti haqida ma’lumot bersa, yadro kuchlari 
ta’sirida ishtirok etuvchi zarralar 
π
- mezonlarning sochilishi yadro
kuchlarining ta’sir radiusini aniqlashga imkon beradi. O’lchangan natijalarga
ko’ra yadroning radiusini quyidagi ifoda yordamida aniqlash mumkin
R = r0• A1/3 (2)
bu yerda r0 =(1.2-1.6)10-13 sm Yuqori energiyali elektronlarning proton va 
neytronlarda sochilishi, ulardagi elektromagnit zaryadlarning taqsimlanish 
radiusi 0,8•10-13 sm ekanligini ko’rsatadi. Agarda yadroni sferik shakilda 
deb olsak uning hajmini quyidagi ifoda yordamida topamiz 
V = 
π
r03A sm3 (3)
Yadrodagi hajm birligidagi nuklonlar soni bir xil desak u holda nuklonlar 
konsentratsiyasi quyidagicha bo’ladi
n = = = 
≈
1038 nuklon/sm3
Bundan foydalanib yadroning o’rtacha zichligini aniqlashimiz mumkin
ρ
= n •1 m.a.b.= 1038•1,66•10-24 
≈
1014 g/sm3 (4)
105

Yadro kvant mexanik sistema bo’lganligidan yadroning shakli degan atama
ma’noga ega emas. Yadroning nazariy hisoblariga tog’ri keladigan va
tajribalarda tasdiqlanadigan eng oddiy shakli aylanma ellipsoid shakliga
o’xshaydi. Yadro shaklining deformatsiya parametri 
β
 - bilan tavsiflanadi
β
 =
bunda 2R simmetriya o’qining uzunligi, R(R – 
Δ
R) unga tik o’qning
uzunligi yoki 
Δ
R - ellipsiodning katta a va kichik b o’qlarining (a – b ) 
farqi. Yadroni proton va neytronlarga batamom parchalash uchun zarur 
bo’lgan energiyaga bog’lanish energiyasi Ebog' deyiladi. Yadro
mustahkamligini ta’minlovchi bu asosiy kattalikni bilgan holda biz istalgan
parchalanish uchun zarur energiyani hisoblab topishimiz mumkin. Masalan, 

Download 1,5 Mb.