Yadro fizikasi va uning rivojlanish xronologiyasi. Yadro tarkibi. Izotop, izobar, izoton, izomer yadrolar

Download 1,5 Mb. Pdf ko'rish
bet	9/15
Sana	19.08.2024
Hajmi	1,5 Mb.
	#269641

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 15

Bog'liq
11zon page-no-added (19)

YADROLARNING GAMMA NURLANISHI
Gamma – nurlar radioaktiv parchalanishning ikkinchi darajali maxsuli
hisoblanadi. Alfa yoki zarralarning nurlanishi natijasida radioaktiv element
o’zgaradi. Ko’picha bunday o’zgarishdan vujudga keladiga izotop
qo’zg’algan holatda bo’ladi. Bu uning energiyasi normal holdagisiga nisbatan
ko’proq ekanligidan dalolat beradi. Mazkur ortiqcha energiya gamma –
nurlar deb ataluvchi elektromagnit nurlanish shaklida chiqib ketadi. Gamma
kvantlarining massasi nolga teng bo’lganligidan ular l - orbital momentga
ega bo’lmaydi. Shuning uchun fotonlarning holatini belgilashda mul’tipol
tushunchasidan foydalaniladi. Bu holat elektromagnit maydonning mul’tipoli
L va juftligi bo’lgan holatdir. Mul’tipollar L =1 bo’lganda dipol, L =2
bo’lganda kvadrupol, L =3 bo’lganda oktupol va h.k. nomlar bilan ataladi.
Yadrolardan chiqiyotgan - kvantlarning energiyalari keV dan bir necha Mev
gacha bo’ladi. Shunga mos ravishda keltirilgan uzunligi 2•10-10 - 5•10-14
m atroﬁda bo’ladi. Yadrolarning radiatsion o’tishlarida mos keladiga
elekromagnit maydon nurlanishlarining ba’zi bir xususiyatlarini eslatib
o’tamiz. Energiyasi bo’lgan - kvant yadro spini Ii va juftligi bo’lgan
holatdan If va juftligi f bo’lgan holatga o’tishida nurlanib chiqsin.
Elektromagnit maydon nurlanishini muayyan L mul’tipollik bilan harakatlash
mumkin. Mazkur mul’tipollikka ega bo’lgan - kvant tomonidan olib
ketiladigan harakat miqdori momenti L ga t eng bo’ladi. L bo’yicha tanlash
qoidasi quyidagichadir
126

(30)
Nurlanishning turi juftlik bo’yicha tanlash qoidalaridan aniqlanadi. Juﬂik
o’zgarmasa , M1, M2 va h.k.(magnit dipol, elektr kvadrupol, va h.k. ).
Juftlik o’zgarsa , M1, M2 va h.k.(elektr dipol, magnit kvadrupol va h.k.)
nurlanish yuz beradi va qisqacha quyidagicha belgilanadi
Atomlardagi kabi yadroda ham rezonans yutilish sodir bo’ladi. Yadroning
energetik sathi bilan -nurlar energiyasi qanday aniqlikda mos kelganda
rezonans yutilishi kuzatilishini hisoblaymiz. Ma’lumki, yadroning energetik
sathlari sathning tabiiy kengligi deb ataluvchi
Г
– kattalikka ega va u
yadroning shu holatda yashash vaqtiga quyidagicha bog’langan
Г
Masalan, yadrosining 14 keV uyg’ongan holati 10-17 s yashash vaqtiga
ega. U 14 keV -nur chiqarib o’zining asosiy holatiga qaytadi. Bunday
holatda sath kengligi
Г
bo’ladi.
Temir yadrosida rezonans yutilishi kuzatilishi uchun - nurlar energiyasi 3/2
sath
energiyasi bilan yuqorida hisoblangan E energiya aniqligida mos kelishi
shart. 1958 – yilda nemis ﬁzigi R. Myossbauer tomonidan tajribada bitta
yadro - kvant
chiqarsa boshqa xuddi shunday yadro bu - kvantini rezonans yutilishini
ko’rsatadi. Bu eﬀekt “Myossbauer eﬀekti” deb nomlanadi. Hozirgi zamon
ﬁzikasining ko’p sohalarida chastotalarni Myossbauer eﬀektidan foydalanib
o’lchash usuli keng qo’llanilmoqda. Bu eﬀektdan foydalanib qator
yadrolardagi - nurlanishlarning o’ta nozik tuzulishini tekshiriladi.
Savollar:
1. Radioaktivlik va uning ta’riﬁ.
2. Radioaktivlik turlari.
3. Aktivlik nima?
4. Radioaktivlikning asosiy qonunlari.
5. Alfa – yemrilish va uning nazariyasi.
6. Beta – yemrilish. Beta – yemrilish spektri.
7. Gamma – nurlanish.
8. Tanlanish qonunlari.
127

9. Ketma – ket yemrilish nima?
10. Yarim yemrilish davri va yemrilish doimiysi.
.

Download 1,5 Mb.

1 ... 5 6 7 8 9 10 11 12 ... 15

Download 1,5 Mb.

Pdf ko'rish