energiyali yadro reaksiyalarini hosil qilib elementar zarralarning strukturasi,
xususiyati o’rganiladi. E.Fermi, Ch.Jolio-Kyuri, P.Savich, O.Gan,
F.Shtrassman, O.Frish, L.Maytner larning tajribalar
va nazariy izlanishlari
tufayli o’ttizinchi yillar oxirida (1938 y.) Neytronlar bilan bombardimon
qilingan og’ir yadrolar (masalan uran)ni ikki qismga bo’linishi aniqlandi.
Bundan tashari neytraonlar, elektronlar va g-nurlanishlarning
ham vujudga
kelishi kuzatildi. Bu hodisa yadro bo’linishi deb nom oldi. Neytron
biror
z
X
A
yadroga
kirgach yangi
z
X
A+1
yadro hosil bo’ladi. U esa ikki
yadroga, ya’ni va yadrolarga bo’linadi, ya’ni
X yadroni Y va V yadrolarga ajralish
imkoniyati energetik nuqtai
nazardan Q=(e1A
1
+e2A
2
)-eA
Ifodaning ishorasiga bog’liq bo’lib undagi e1, e2 va e lar mos ravishda
bo’linish parchalari-E va B hamda X yadrolardagi bitta nuklonga to’g’ri
keluvchi bog’lanish energiyalarining qiymatlari. Davriy jadvalning o’rta
qismidagi elementlar yadrolari uchun nuklonning yadroga bog’lanishi
energiyasi (e1 va e2) ning qiymatga jadval oxiridagi og’ir yadrolarniki
(ya’ni e) nisbatan ~0,8 meV katta bo’lganligi uchun, og’ir yadro (masalan,
u
235
) ikki o’rtaroq yadroga ajralganda Q»A×0,8
meV energiya ajralishi
mumkin (1ev =1,6×10
-19
j).
Og’ir yadrolarning bo’linishi natijasida katta energiya ajralib chiqadi.
Masalan bitta uran yadrosini bo’linishi natijasida, ya’ni
yadro reaksiya tufayli 200 meV energiya ajralib chiqadi. 1G uran bo’linishi
natijasida esa 800 kg ko’mirni bir paytda yonishi natijasida qancha issiqlik
miqdori ajralib chiqsa shuncha issiqlik miqdori ajralib chiqadi.
130
