|
Yakov Ilich Frenkel (1894—1952)
|
| bet | 9/11 | | Sana | 22.05.2024 | | Hajmi | 484,5 Kb. | | #250516 |
Bog'liq @fizik kitoblar FIZIK OLIMLARA ndre Mari Amper
(1773 – 1836)
Fransuz fizigi va matematigi, fizikaning yangi sohasi – elektrodinamikaning asoschilaridan biri Andre Mari Amper Lion shahrida tug’ildi.
U keng ko’lamda ma’lumot oldi: chet tillarni, matematikani, tabiiy fanlarni o’rgandi. Amper D. Didro va J. L. D Alamberlar mashhur «Ensiklopediya» sining 20 tomini, L. Eyler, D. Bernulli, J. L. Lagranjning ilmiy ishlarini o’qib chiqdi.
1801 yilda Amper Burk-an-Bres shahridagi Markaziy maktabda fizika kafedrasini boshqardi, 1805 yildan esa Parijdagi Politexnika maktabida repetitorlik o’rnini egalladi. Bu davrda ehtimolliklar nazariyasiga, variatsion hisoblarning mexanika va matematika masalalariga tatbiqiga oid ishlari chiqdi. 1814 yilda Parij Fanlar akademiyasiga a’zo qilib saylandi, 1824 yildan u Parijdagi Normal maktab professori bo’ldi.
Amperning fizika sohasidagi ishlari diqqatni darhol o’ziga jalb qildi. 1820 yilda X. K. Ersted elektr tokning magnit strelkasiga ta’sirini kashf etgandan keyin Amper tok ta’sirida magnit strelkasining og’ish yo’nalishini aniqlaydigan «qalqovich qoidasini» taklif etdi. Bu tadqiqotlarni davom ettirib, elektr toklarining mexanik o’zaro ta’sirini kashf etdi va bu o’zaro ta’sirlarning kuchlarini aniqlaydigan miqdoriy munosabatlarni aniqladi (Amper qonuni, q. Elektrodinamika).
Amper ikki tushunchani – tok va kuchlanishni farqlab berdi, yopiq zanjirdagi tok yo’nalishini aniqladi (tok kuchining birligi uning nomiga qo’yilgani tasodifiy emas). U shuningdek, parallel o’tkazgichlardan oqayotgan tok bir tomonga yo’nalgan bo’lsa, bu o’tkazgichlar bir-birini tortishini, qarama-qarshi tomonga yo’nalganda – itarishini aniqladi.
Amper magnitni uning qutblarini birlashtiruvchi chiziqqa perpendikulyar bo’lgan tekisliklarda joylashgan doiraviy elektr toklar majmuidan iborat, degan tasavvurga asoslangan magnetizm nazariyasini ishlab chiqardi.
1826 yilda uning elektrodinamikaga oid asosiy ilmiy ishi –«Faqat tajribadan chiqarilgan elektrodinamik hodisalar nazariyasi» nashr etildi
|
| |
