H arakatni xayolda bajarish tajribalarini o ‘rganish y o rd am id a h a ra k a t
sezgilar o rq ali b ajariladi. H a ra k a tn i o ‘rg a tish b ajarila d ig a n h a ra k a t
maqsadining q o ‘yilishi bilan boshlanadi h am d a harakat to ‘siqlarini yengish
uslubi izlanish va harakat m alakalarini egallashda nam o y o n b o ‘ladi,
harakatni o ‘rgatish jarayonining birligini tashkil etadi. M urabbiy h a r a
katni o'rg atish n i e ’lon qilib, h arakatning m aqsadini tu sh u n tirad i, b a ja
rish y o ‘llarini k o ‘rsatadi. U b irin ch i m ash q harakatin i k o ‘rsatg an id an
keyin sportchilarda harakat t o ‘g ‘risida u m um iy tu sh u n ch a hosil b o ‘ladi.
J is m o n iy m a sh q h a r a k a tla rin i o 'r g a tis h ja r a y o n id a
b a ja r ila d ig a n
harakatlarning asosiy qism larini ajratib o ‘rgatish ijobiy natija beradi.
Sportda eng m uhim m uam m olardan biri harakat m ashqlari texnikasini
to ‘g‘ri egallashdir. Agar harakatning dastlabki bosqichlarida sportchi jism oniy
m ashqlarni aniq, to ‘g ‘ri, texnik m ah o ra t b ilan bajara olsa, m ash q n i
o ‘zlashtirishi tez va yengil ko‘chadi. Sportchining harakat texnikasini to ‘g ‘ri
va
aniq bajarishi, ko‘pincha, ruhiy jarayonlarining rivojlanish darajasiga
ham bog‘liq b o ‘ladi. Jum ladan, sportchining ruhiy harakatlari k o ‘rish,
eshitish, muskul harakatlarining sezgirligi, harakatni
sifatli idrok qilish
qobiliyati, harakat tasaw urlarining yorqinligi, fikrlash va diqqatning barqaror
bo‘lishini talab etadi. Bu insoniy xususiyatlar h ar bir sport turida harakatlarni
boshqarib turadi. Masalan, ko‘rish sezgisi k o ‘rish m aydonining kengligini
aniqlashda, idrok harakatning tezligini ta ’m inlashga yordam beradi.
S p o rtc h i ichki h a ra k a tla rin in g aniqligi va tezk o rlig i u n g a ru h iy
harakatlarni sifatli bajarishda harakatlarni t o ‘g ‘ri ta s a w u r qilish im k o n in i
berad i. S h un ing u ch u n m u rab b iy m ash g ‘u lo tla r ja ra y o n id a h a ra k a t
m a s h q la rin i o ‘rg a tis h d a u la rn in g ru h iy s ifa tla r in in g
riv o jla n is h
xususiyatlariga k o ‘proq e ’tib o r berishi lozim . B olalarda va o ‘sm irlard a
ru h iy sifatlarn in g b ir xil riv o jlan m ag an lig i tab iiy h o ld ir. M a s a la n ,
o ‘tkazilgan tajribalar shuni tasdiqladiki, 9 yoshdan 11 y o sh g a c h a b o ‘lgan
sp o rtch ilarn in g oddiy h ara k a tla rn i bajarish tezligi o ‘rtac h a; k o 'rish
hajm i, diqqatning tezligi ancha yaxshi; m uskul harakatlarining sezgirligi,
m u rakkab harak atlarn i
bajarishdagi tezkorligi, k o ‘rish o rg a n la rin in g
chuqurligi va diqqatning barqarorligidagi o ‘zgarishlar a n c h a p a stro q
b o ‘ladi. 11 yoshdan 13 y oshgacha b o ‘lgan o ‘sm irlard a h arak at tezligi,
shiddati, muskul
harakatlarining aniqligi, k o ‘rish va idrok qilish sifatlari,
ak sin ch a, sezilarli darajada rivojlanm agan; 13 yosh dan 15 y o sh g ach a
b o ‘lgan o ‘sm irlarda m uskul h arak atlarin in g aniqligi a n c h a y ax sh iro q ,
lek in m u rak k a b h arak atlarn i b ajarishd ag i an iq lik
va te z k o rlik sust
riv o jla n g a n b o ‘la d i. T a jrib a la rn in g k o ‘rs a tis h ic h a , b u y o s h d a g i
sp o rtch ilarg a turli xil h arak atlarn i o ‘rgatish (harakatning tezligi, kuchi)
bir n e c h a m arta tak ro rlash n i talab qiladi. 16 yoshdan 18 yoshgacha
bo'lg an sp o rtch ilar u ch u n harakatni kamroq takrorlash m um kin bo'ladi.
M axsus jism o n iy m ashqlarni bajarish sportchilardagi ru hiy im k on i-
yatlarni tezro q o ‘stiradi. 9 yoshdan 13 yoshgacha b o ‘lgan
sp o rtch ilar
ruhiy o lam in in g boyishiga gim n astik a m ashqlari va ten n is o ‘yinlari tez
ta ’sir qiladi. 13 y o shd an keyin sportchilarnin g harakat tezligi sezilarli
darajada o ‘sadi. C h u n k i ular bu yoshda harakatlarni t o ‘g ‘ri va aniq
bajarish m alakalariga ega b o 'lish ad i. Tennis sporti bilan sh u g ‘ullangan
9 y ash ar sp o rtch in in g b arch a h arak at chegarasi katta yoshdagi kishi-
larning harakat chegarasi darajasi bilan tenglashadi. 9 yoshdagi spo rtch i
larda kuch bilan bajariladigan m ash q lar darajasi
rivojlantirilib borilsa,
yarim yildan keyin bo lalard a kuchlilik sifatlari o ‘sadi, natijada bunday
sp o rtch ilarn in g jism o n iy va ruhiy k o ‘rsatkichlarida yaxshi o 'z g arish lar
yuzaga keladi. H ozirgi davrda harakatlarni takom illashtirish nin g ikki
y o ‘li m avjud:
