zaruriyati tug‘ildi. Buning natijasida esa chizmachilik kursi bo‘yicha
darsliklar zarur bo‘lib qoldi. XX asr boshlarida N. K. Pafnutev, 1.1. Kuku-
levskiy, I. M. Xolmogorov, V. I. Krijanovskiy, I. F. Maslov, D. I. Kargin,
A. M. Ierusalimskiy, V. I. Kamenev va boshqalar tomonidan
chizmachilik
bo ‘yicha darsliklar yozildi. XIX asming oxirlarida professorlar V. I. Kurd-
yumov (1853-1904), A .X .Reder XIX asr N .A .R in in (1877-1943),
A. I. Dobryakov (1895-1947) va N.Ya. Gromov (1884-1963), V.A.Gor
don (1891-1972) va boshqa olimlar chizma geometriya darsligi bo‘yicha
klassik asarlami yozdilar.
XX
asr olimlaridan A. K. Vlasov (1869-1921) proyektiv geometriya
manbalarini qo‘llash asosida chizma geometriyani o ‘qitish mumkinligini
asoslab berdi. Uning bu yo'nalishdagi davomchisi mashhur olim
N.A. Glagolev (1898-1945) bo‘ldi.
0 ‘zbekiston Respublikasida ham o ‘zbek tilida ko‘plab darsliklar
nashr ettirildi va hozirda ham nashr ettirilmoqda, nazariy tadqiqotlar olib
borilmoqda. Respublikamizdagi grafikaning
rivojlanishiga ulkan hissa
qo‘shgan hurmatli olimlarimizdan Toshkent to‘qimachilik va engil sano-
at institutining dotsenti Yusuljon Qirg‘izboev (1912-1995) o ‘zining uzoq
yillik samarali mehnatini grafika bo'yicha kadrlar yetishtirishga va chiz
ma geometriya, chizmachilik darsliklarini yozishga sarf qildi. Ilk bor
o ‘zbek tilida yozilgan «Chizma geometriya» (1950) qo‘llanmasining
muallifi Y. Qirg‘izboev
keyinchalik «Chizma geometriyadan masalalar
to'plam i» (1970), «
Mashinasozlik chizmachiligi kursi» (1973), «
Texnik
chizmachilik» (1978) kabi o ‘quv qoMlanmalarni nashr ettirdi. Bu dars
liklar qayta-qayta nashrdan chiqdi va hozirda ham ulardan foydalanil-
moqda.
Chizma geometriyadan qo‘llanmalar yozgan olimlarimizdan yana biri
Toshkent tem iryo‘1 transporti injenerlar
instituti professori, texnika fan-
lari nomzodi Raxim Qorievich Xorunovdir. U chizma geometriya kursi
kitobini nashr ettirdi. Toshkentda injenerlik grafikasi bo ‘yicha har oyda
o ‘tkaziladigan shahar ilmiy-metodik seminar tashkil qilib, unga o ‘zi um-
rining oxirigacha rahbarlik qildi. Bu bilan respublikamizga ilmiy kadrlar
tayyorlashda salmoqli hissasini qo‘shdi. Hozirda chizma geometriya qis
mi, asosan, to‘rt b o‘limdan:
ortogonal proyeksiyalar, aksonometrik
proyeksiyalar, sonlar bilan belgilangan proyeksiyalar va perspektivadan
iborat. Bundan tashqari, narsalami mukammalroq
tasvirlash maqsadida
24
soyalami yasash ham nazarda tutilgan. Chizmachilik kursi esa: geometrik
chizmachilik, proyeksion chizmachilik, mashinasozlik chizmachiligi,
topografik va qurilish chizmachiligidan iborat.
Perspektiva bo ‘yicha birinchi bo‘lib dotsent Ikrom Rahmonov 1973
va 1993 (ikkinchi to‘ldirilgan nashri) - yillarda «Perspektiva» nomli o ‘quv
qoMlanmani 1984-yili «Chizma geometriya kursi» darsligini yaratdi.
Texnika fanlari nomzodi professor Sh.K.Murodov boshchiligidagi bir
gum h olimlar tomonidan yozilgan «Chizma geometriya kursi» (1988)
darsligi 0 ‘zbekistonda ushbu fan bo ‘yicha yozilgan eng salmoqli o ‘quv
adabiyoti sifatida tan olinadi.
Yana o ‘zbekistonlik olimlardan professorlar J. Yodgorov, R. Ismatul-
layev, L. Xakimov, T. Azizov, D. Q o‘chqorova, E. Ro‘ziyev, TDPU profes-
sori T.
Rixsiboyev, dotsentlar E. Sobitov, P. Adilov, Sh. Abdurahmonov,
A. Abdurahmonov, R. Sindarov, A. Ashirboyev, A. Valiyev, N. Yodgorov
va boshqalar bu sohadagi ilmiy faoliyatlari bilan fan rivojiga o ‘z hissala-
rini qo ‘shib kelmoqdalar.
M azkur darslikda grafikaning chizmachilik kursi bayon etiladi.
