ko'rsatkichlarni o ‘zaro taqqoslab ko'rish kerak bo'ladi. Agar ko 'r
satkichlarning har biri alohida ravishda psixik jarayonni yoki psixik
holatni
bevosita emas, balki bavosita xarakterlab beradigan bo‘lsa,
xususan ana shunday paytda ulami taqqoslab ko'rish muhimdir.
Masalan, biz temperament xususiyatlarini yashirin fiziologik reak-
siya ko‘rsatkichlari orqali ochishga harakat qilganimizda, xuddi
shunday holat yuz beradi.
Ong va xulq-atvorni tadqiq qilish juda katta qiyinchiliklar bilan
bog'liq. Birinchidan, psixologik qonuniyatlar ko'p miqdordagi omil-
larning ta’siri
bilan aniqlanadi, ikkinchidan sabab-natija aloqalari
xilma-xil tasodifiy munosabatlar bilan murakkablashadi. Xuddi mana
shuning uchun psixologik tadqiqotlarda miqdoriy ko'rsatkichlarning
statistik analizi katta ahamiyatga ega. U yoki bu hodisalarga xos
bo'lgan o'zaro munosabatlaming tasodifiylik darajasini baholash
imkonini beradi.
Psixologik tadqiqotlarda ko'pincha ikkita o'rta qiymat orasidagi
farqning statistik bog'liqliligi darajasini hisoblash va korrelatsiya
koeffitsiyentini
hisoblashdan, y a’ni ko'rsatkichlar orasidagi statistik
bog'liqlik o'lcham idan foydalaniladi. Biroq eksperiment o'tkazish-
dan m a’lum xulosa chiqarish uchun yolg'iz bitta ko'rsatkichga ega
bo'lish tarli emas, chunki qo'lga kiritilgan yolg'iz bitta ko'rsatkich
tasodifiy niiqdor ko'rsatkich bo'lishi mumkin. Tadqiqotchi birlik
ko'rsatkichlarning bir talay yig'indisini qo'lga kiritishi kerak, ya’ni
ina'lum miqdorda o'lchashlar o'tkazishi kerak. Agar n marta o'l-
chash bajarilgan bo'Isa, unda hosil bo'lgan birlik ko'rsatkichlarni x b
x2,
x
3
.......xn deb belgilash mumkin. Topilgan umumiy qiymatni
xarakterlash uchun o 'rta arifmetik qiymat topiladi,
buning uchun x,
dan xn gacha bo'lgan barcha variantlaming birlik ko'rsatkichlari
qo'shiladi va hosil bo'lgan yig'indini variant soni n ga bo'linadi.
Agar o 'rta arifmetik qiymatni M hart] bilan belgilasak, u holda
bunday formulani yozish mumkin:
M =
,
N
b u n d a .X - yig'indi belgisidir.
Biroq variantlaming topilgan yig'indisini to 'la statistik baholash
uchun o 'rta arifmetik qiymat hali yetarli emas. Buning uchun yana
birlik ko'rsatkichlar o'rta arifmetik qiymatdan, y a’ni M dan qay
darajada chetlashishini bilish kerak bo'ladi.
Shu maqsadda har bir
variant x dan o ‘rta arifmetik qiymat M ayiriladi. Bunday
chetlanishlarning qator qiymatlari hosil bo'ladi:
Endi o'rta arifmetik qiymatdan M ga nisbatan o'rtacha chetlanish
darajasini topish kerak. Barcha chetlanishlar umumiy yig'indisi
bo'yicha d nolga teng, chunki M ga nisbatan ba’zi chetlanishlar
musbat, ba’zilari esa manfiydir. Shuning uchun d chetlanishlarning
yig'indisi emas, balki ulaming kvadratlari (d2) yig'indisi topiladi.
Topilgan
