242
“Klaster” metodi yordamida o’quvchilarga ixtiyoriy muammo (mavzu)lar xususida erkin, ochiq o’ylash
va shaxsiy fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam beradi. Bu metod turli xil g’oyalar
o’rtasida aloqalar to’g’risida fikrlash imkoniyatini beruvchi tuzilmani aniqlashni talab etadi. Bu metod aniq
obyektga yo’naltirilmagan fikrlash shakli hisoblanadi. Undan foydalanish inson
miya faoliyatining ishlash
tamoyili bilan bog’liq ravishda amalga oshadi. Klaster metodidan o’quvchilar bilan yakka tartibda yoki guruh
asosida tashkil etiladigan mashg’ulotlar jarayonida foydalanish mumkin.
“Fikriy hujum” metodi o’quvchilarning dars jarayonida faolliklarini ta’minlash, ularni bir xil standart
tarzda fikrlashdan ozod qilish, erkin fikrlashga rag’batlantirish, muayyan mavzu yuzasidan turli-tuman
g’oyalarni to’plash, ijodiy yondashishga o’rgatish uchun xizmat qiladi. Fikrlashning shiddatli hujumi metodning
mohiyati jamoa orasida muayyan topshiriqlarni bajarayotgan har bir o’quvchining shaxsiy imkoniyatlarini
ro’yobga chiqarishga ko’maklashishdan hamda o’quvchilarda ma’lum jamoa (guruh)
tomonidan bildirilgan
fikrga qarshi g’oyani ilgari surish layoqatini yuzaga keltirishdan iborat. Bu metodning asosiy tamoyili va sharti
har bir o’quvchi tomonidan o’rtaga tashlanadigan fikrga nisbatan tanqidni mutlaqo taqiqlash, har qanday luqma
va hazil mutoyibalarni rag’batlantirishdan iborat. Bundan ko’zlangan maqsad, o’quvchlarning dars jarayonidagi
erkin ishtirokini ta’minlashdir.
“To`rt pog`onali” metod - amaliy ko`nikmalarni o`zlashtirish jarayonining to`rt pog`ona doirasida
kechadigan metodidir. Bu metod ta`lim oluvchilarga bir xilda takrorlanadigan qo`l ko`nikmalarini tez va
mukammal o`rganib olishlariga yordam beradi. “To`rt pog`onali” metod qo`llanilganda, ta`lim oluvchilar iloji
boricha oddiy operatsiyalar bilan tanishtiriladi, so`ng takrorlaydilar va to mukammal o`zlashtirmaguncha mashq
qiladilar. Ushbu metod quyidagi tushuntirish: nima qilish kerakligini ko`rsatib berish; ko`rsatilgan tarzda
qaytarish; mashq qilish kabi bosqichlardan iborat. “To`rt pog`onali” metodning
bosqichlari quyidagilardan
iborat:
“Tushuntirish” bosqichida muhandis-pedagog ta`lim oluvchilarga avval oddiy operatsiya bosqichini
tushuntirib beradi.
“Nima qilish kerakligini ko`rsatib berish” bosqichida muhandis-pedagog ta`lim oluvchilarga
topshiriqni
qanday bajarish kerakligini amalda ko`rsatib beradi.
3. Uchinchi bosqichda ta`lim oluvchilar muhandis-pedagog ko`rsatgan ish harakatlarini takrorlaydi.
Muhandis-pedagog ta`lim oluvchilar bajarayotgan harakatlar yuzasidan o`z fikrini bildirib, xatolarini
to`g`rilab turadi.
“Mashq qilish” bosqichida ta`lim oluvchilarning hatti-harakati muhandis pedagog tomonidan nazorat
qilib boriladi. Ta`lim oluvchilar ish amallarini mukammal o`zlashtirganlaridan so`ng, uni mustaqil bajaradilar.
“To`rt pog`onali” metodning asosiy belgisi-ta`lim oluvchilarning harakatlari muhandis-pedagog ko`rsatib
bergan harakatlar doirasi bilan cheklanganligidadir.
Laboratoriya usuli – bu shunday ta`lim usulki, unda o`quvchi o`qituvchi
rahbarligida oldindan
belgilangan reja asosida tajribalar o`tkazadi yoki amaliy vazifalarni bajaradi va shu jarayonda yangi bilimni
anglaydi va tushunib yetadi. Laboratoriya usulining asosiy funksiyasi – yangi bilimlarni o`rgatish va
rivojlantirish:
Bu usulni qo`llash orqali o`qituvchi o`quvchilarni quyidagi imkoniyat-lar bilan ta`minlaydi:
asbob-uskunalardan foydalanish ko`nikma va malakalarini egallash;
mustaqil tadqiqotning yangi yo`llarini tanlash va ma`lum bo`lganlarini tekshirish;
amaliy malakalarni egallash: o`lchash va hisoblash, natijalarni qayta ishlash va ilgarigi olinganlari bilan
taqqoslash.
Mashq usuli -o`tilgan materiallarni amaliyotda qo`llash maqsadida, reja bilan tashkil etilgan amallarni
ko`p marotaba bajarishdir.
Ishlab chiqarish - mehnat mashqlari o`quv va ishlab chiqarish xarakteridagi alohida ishlab chiqilgan
tarmoqni tashkil etadi. Ular oddiy va murakkab bo`ladi:
birinchisi alohida mehnat usullarini bajarish mashqlari,
ikkinchisi – ishlab chiqarish – mehnat ishlarini butunligicha yoki ularning talay qismini (stanoklarni
sozlash, detal qismlarini tayyorlash va h.k.) ko`zda tutilgan. Hozirgi vaqtda ta`lim jarayonida o`qitishning
innovatsion texnologiyalari keng qo`llanilmoqda. Mazkur o`qitish texnologiyalarni amalga oshirishda bir qator
passiv, faol, interfaol va treninglardan keng foydalaniladi. Passiv metodlar turkumiga ma`ruza, hikoya,
tushuntirish; namoyish, kitob bilan ishlash, illyustratsiya, videousul, to`rt pog`onali metod, laboratoriya, mashq,
kabilar kiradi.
