BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARI BILIMINI BAHOLASHDA PIRLS




Download 4,42 Mb.
Pdf ko'rish
bet160/170
Sana24.11.2023
Hajmi4,42 Mb.
#104996
1   ...   156   157   158   159   160   161   162   163   ...   170
Bog'liq
12827 1 08483D29A1B1ECFE14652BC1F8AE0AB7548A1DDF

BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARI BILIMINI BAHOLASHDA PIRLS 
TADQIQOTLARIDAN FOYDALANISH IMKONIYATLARI 
Dilova Nargiza Gaybullaevna 
Buxoro Davlat Universiteti p.f. bo ‘yicha falsafa doktori (Ph.D) 
Raxmatullayeva Nilufar Komiljonovna 
Buxoro Davlat Unversiteti “Maktabgacha 
va boshlang'ich ta'lim”1-kurs magistranti 
Eng katta boylik – bu aql-zakovat va ilm,
eng katta meros – bu yaxshi tarbiya,
eng katta qashshoqlik – bu bilimsizlikdir! 
Sh.Mirziyoev 
Bugungi kunda O‘zbekistonni jahonga yuz tutishida va barcha sohalar bo‘yicha rivojlanishda oldinda 
borayotgan davlatlar bilan raqobatbardosh bo‘la olishidagi asosiy talab - yoshlarga berilayotgan bilimning sifati 
bilan belgilanmoqda. Bu haqda O‘zbekiston respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev o‘zining 2020 yil 24 
yanvarda Oliy Majlisga Murojaatnomasida so‘zlagan nutqida “O‘zbekistonni rivojlangan mamlakatga 
aylantirishni maqsad qilib qo‘ygan ekanmiz, bunga faqat jadal islohotlar, ilm-ma’rifat va innovatsiya bilan erisha 
olamiz. Buning uchun, avvalambor, tashabbuskor islohotchi bo‘lib maydonga chiqadigan, strategik fikr 
yuritadigan, bilimli va malakali yangi avlod kadrlarini tarbiyalashimiz zarur. Shuning uchun ham bog‘chadan 
boshlab oliy o‘quv yurtigacha – ta’limning barcha bo‘g‘inlarini isloh qilishni boshladik. Nafaqat yoshlar, balki 
butun jamiyatimiz a’zolarining bilimi, saviyasini oshirish uchun avvalo ilm-ma’rifat, yuksak ma’naviyat kerak. 
Ilm yo‘q joyda qoloqlik, jaholat va albatta, to‘g‘ri yo‘ldan adashish bo‘ladi”10 deb ta’kidlab o‘tdilar. Zero ushbu 
dasturul amalga asosan har bir O‘zbekiston fuqarosi uchun zamonaviy bilimlarni o‘zlashtirish, chinakkam 
ma’rifat va yuksak madaniyat egasi bo‘lish uzluksiz hayotiy ehtiyojga aylanishi kerak. 
Yosh avlodga sifatli ta’lim berishga to‘liq erishishda eng qisqa yo‘l raqamli bilimlar va zamonaviy 
axborot texnologiyalaridan samarali foydalanishni o‘rganishdan iborat ekanligidan kelib chiqib, 
mamlakatimizda ilm-fanni yanada ravnaq toptirish, yoshlarimizni chuqur bilim, yuksak ma’naviyat va 
madaniyat egasi etib tarbiyalash, raqobatbardosh iqtisodiyotni shakllantirish borasida boshlagan ishlarimizni 
jadal davom ettirishni zamonaviy bosqichga ko‘tarish maqsadida yurtboshimiz tomonlaridan 2020 yil “Ilm, 
ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”, deb nomlandi. Ushbu yil davlat dasturida belgilangan 
vazifalar ijrosini ta’minlash, ta’lim sifati va samaradorligini oshirish yo‘lida horijiy ilg‘or tajribalarni o‘rganish, 
xalqaro standartlar talablarining joriy etilishi muhim ahamiyatga ega. Bu borada umumiy o‘rta ta’lim tizimini 
mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg‘or 
tajribalari hamda ilm-fan va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil 
etish, o‘quvchilar bilimini xalqaro baholash standartlari talablari asosida baholash to‘g‘risida hukumat qarori 
qabul qilindi. 
Ushbu qaror ijrosini to‘liq ta’minlash va belgilangan maqsadlarga erishishni kafolatlash har bir mahoratli 
va kompetentli o‘qituvchi zimmasiga ulkan ma’suliyat yuklaydi. O‘quvchilarga ta’lim va tarbiya berishda 
zamonaviy ta’lim yondashuvlariga asoslanish, o‘quvchiga do‘stona munosabatdagi muhitni yaratishga 
yo‘naltirilgan pedagogik jarayonning yaxlit manzarasi sifatida o‘qituvchining pedagogik-psixologik 
bilimdonligi muhim ahamiyat kasb etadi. 
"O‘zbekiston Respublikasi xalq ta’limi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash 
to‘g‘risida"gi farmonida inson kapitalini shakllantirishning asosiy bo‘g‘ini bo‘lgan tizimda amalga oshirilishi 
lozim bo‘lgan vazifalar va ularni hayotga tatbiq etish yo‘llari atroflicha belgilab berildi. Jumladan, unda 
mamlakatimizning 2030 yilga kelib PISA (The Programme for International Student Assessment) - 
o‘quvchilarning ta’lim sohasidagi yutuqlarini baholash bo‘yicha xalqaro dastur reytingida jahonning 30 ta ilg‘or 
mamlakati qatoriga kirishiga erishish vazifasi qo‘yilgan bo‘lib, kelgusida mamlakatimiz ta’lim sifatini baholash 
bo‘yicha quyidagi xalqaro tadqiqotlarda ishtirok etishi ko‘zda tutildi: 
- PIRLS (Progress in International Reading and Literacy Study) - boshlang‘ich 4-sinf o‘quvchilarining 
matnni o‘qish va tushunish darajasini baholash; 
- TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) - 4 va 8-sinf o‘quvchilarining 
matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini baholash; 
10
O‘zbekiston respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2020 yil 24 yanvarda
Oliy Majlisga Murojaatnomasida 
so‘zlagan nutqidan


245 
- PISA (The Programme for International Student Assessment) - 15 yoshli o‘quvchilarning o‘qish, 
matematika va tabiiy yo‘nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini baholash; 
- TALIS (The Teaching and Learning International Survey) - umumiy o‘rta ta’lim maktablari rahbarlari 
va o‘qituvchilari bilan so‘rovnoma o‘tkazish orqali maktabda o‘qitish va ta’lim olish jarayonlari samaradorligini 
baholash. 
PIRLS - boshlang‘ich 4-sinf o‘quvchilarining matnni o‘qish va tushunish darajasini baholash ta’rifiga 
ko‘ra, o‘qish savodxonligi jamiyat tomonidan talab qilinadigan va inson tomonidan qadrlanadigan yozma til 
shakllarini tushunish va ulardan foydalanish, shuningdek, matnlardan turli shakllarda ma’no hosil qila olish 
qobiliyatidir.11 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matnni o‘qish va tushunish darajasini baholashga asoslangan ta’lim-
tarbiya jarayonida dars maqsadlari o‘quvchilarning o‘quv-biluv faoliyatiga asoslangan holda belgilanadi, bu esa 
ta’lim-tarbiya jarayonida yuqori natijaga erishishni kafolatlaydi, o‘qituvchi hamda o‘quvchilarning o‘zaro 
hamkorligi va o‘quv harakatlarini aniq baholash imkoniyatini yaratadi.
XXI asrga xos xalqaro baholash dasturlari asosida o‘quvchilar bilimini baholash, o‘qitish va ta’lim 
olishning zamonaviy usullaridan maqsadli foydalangan holda ularni yuqori darajadagi fikrlash ko‘nikmalariga 
ega bo‘lishlarini ta’minlashga xizmat qiladi. O‘quvchilarni fikrlash chegarasidan tashqariga chiqishga, ijodiy, 
samarali va odobli fikrlashga undaydi. Binobarin, mazkur muammolarning har birini qamrab oluvchi mavzular, 
ko‘rsatmalar, sinf xona muhiti, baholash mexanizmi va texnik qo‘llanmalardan foydalanish kabi masalalarda 
turli xil yondashuvlarga asoslanilgan holda kafolatlangan natijani ta’minlash, ko‘zlangan maqsadga erishishni 
nazarda tutadi.
O‘quvchilar bilimini baholashda PIRLS tadqiqotlarining topshiriqlaridan foydalanish (“Xalqaro 
tadqiqotlarda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini baholash”metodik qo‘llanmasi) va unda 
belgilangan baholash mezonlariga amal qilish ularda:
- o‘qish savodxonligining maqsadiga erishishda badiiy tajriba orttirish va axborot olish va undan 
foydalanish;
-ko‘p qirrali, murakkab vazifalarni amalga oshirishga o‘rganish; 
-har bir muammo xususida chuqur fikrlash va o‘z bilimini oshirib borishni boshqara olish; 
-o‘z tengdoshlari, o‘qituvchilar va mutaxassislar bilan chuqur mulohazani talab etuvchi muhim vazifalarni 
bajarishda hamkorlik qila olish; 
-qarorlar qabul qilish, muammolarni hal etish va yangi fikrlar yaratishda texnologiyalardan foydalana 
olish kabi kompetensiyalarni shakllanishiga ko‘maklashadi. 
Matnni tushunish jarayonida quyidagilarga erishiladi 
Matnni o’qish asosida diqqatni jamlash va aniq ma’lumotlarni to’plash; 
Xulosa chiqara olish; 
G’oya va axborotlarni tahlil qilish va uyg’unlashtirish; 
Kontent va matn elementlarini baholash va tanqid qilish kabilar. 
Natijada o‘quvchilarda: matnni to‘liq tushunish, matn elementlarini baholash, g‘oyalar va axborotlarni 
tahlil qilish, muloqot qilish, ijodiylik va qiziquvchanlik, tanqidiy fikrlash va tizimli fikrlash, axborot va ommaviy 
axborot vositalaridan foydalanish, shaxslararo va hamkorlik, muammolarni aniqlash, shaklga solish va 
yechimini topish, o‘z-o‘zini yo‘naltirish, ijtimoiy mas’uliyat kabi hayotiy ko‘nikmalar shakllana boradi.
Boshlang’ich ta’limda o’qish fani o‘z oldiga bir qator maqsadlarni qo‘yadi. Unda ma’naviy-axloqiy 
yo‘nalishlar ustuvorligi ko‘zda tutiladi. O‘quvchilar milliy adabiyotning, shuningdek, jahon adabiyotining eng 
sara namunalarini o‘qish va tahlil qilish asosida ezgulik va yovuzlik, yaxshilik va yomonlik, go‘zallik va qusur 
haqidagi xilma-xil talqinlarga duch kelishadi, ularga ongli va jonli munosabat bildirishadi, shular asosida 
o‘zlaridagi axloqiy-ma’naviy fazilatlar majmuining shakllanishi va rivojiga imkon topishadi. Ularga nisbatan 
ochiq hayotiy munosabatlarni aks ettirish zaruriyati esa o‘quvchilar og‘zaki hamda yozma nutqlarining 
rivojida muhim omil vazifasini ado etadi. 
O‘quvchilar turli davr va mamlakatlarda yaratilgan , turlicha dunyoqarash va e’tiqodlarni aks ettirgan, 
badiiy asarlarning eng yuksak namunalari bilan tanishib boradilar. Shular asosida ularda olam va odamlarning 
rang-barangligi, ularning takrorlanmasligi, ayni paytda olamning, butun bashariyatning bir butunligi haqidagi 
tasavvur va qarashlari shakllanib, kengayib, mustahkamlanib boradi. Eng muhimi, u olam va odamga tegishli 
bo‘lgan barcha hodisalarga emosional (hissiy) munosabat bildira oladigan darajaga ko‘tariladi, qarashlar, 
dunyoqarashlar, nuqtai nazarlar xilma-xilligini kuzatish imkoniga ega bo‘ladi. 
O‘qish fani bo‘yicha uzluksiz ta’lim tizimining majburiy ta’lim bitiruvchilari PIRLS asosida: 
11
Xalqaro tadqiqotlarda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini baholash” metodik qo‘llanmasi 2019 
y. T. 


246 
o‘qish fanining estetik, tarbiyaviy, ta’limiy ahamiyati, so‘zning ifoda imkoniyatlari, so‘z orqali inson his-
tuyg‘ulari hamda tabiat manzaralarining tasvirlanishi, xalq og‘zaki ijodi, bolalar adabiyoti, o‘zbek va jahon 
bolalar adabiyoti namunalari, adabiy tur va janrlar haqida umumiy bilimga ega bo‘lish; 
o‘rganilgan asarlarga mustaqil ravishda baho berish; o‘rganilgan adabiy-nazariy tushunchalarning 
qo‘llanilishiga doir test topshiriqlarini bajarish; 
turli manbalar (darslik va o‘quv qo‘llanmalar, lug‘at, bolalar adabiyotlari)dan foydalanib, adabiy 
mazmundagi axborotlarni izlash va foydalanish;
o‘rganilgan xalq og‘zaki ijodi, bolalar adabiyoti, jahon bolalar adabiyoti namunalaridan tegishli xulosalar 
chiqarish, ibrat olish, yaxshi insoniy fazilatlarni o‘ziga singdirish, o‘rganilgan maqol, she’riy satrlar va boshqa 
badiiy asarlardan kundalik og‘zaki so‘zlashuvlarda o‘rinli foydalanish, asar va uning qahramonlariga yozma va 
og‘zaki tavsif berish, badiiy ijod namunalari (nasriy, she’riy)ni ifodali o‘qish, ularning mazmunini tushunish, 
anglash va idrok etish. Badiiy matn yoki uning parchasini ifodali yod aytish, qayta hikoyalash, o‘zgalarga 
tushuntirib berish, munosabat bildirish va baholay olish, og‘zaki va yozma nutqni boyitish, rivojlantirish, 
tushunarli va ravon, og‘zaki hamda yozma nutqqa ega bo‘lish; 
o‘quvchilarga adabiy ta’lim (o‘qish) adabiy o‘qishlar tarzida o‘rgatiladi. Bolaning o‘qish texnikasini 
egallashi uchun, avvalo, uning savodxonlik darajasi shakllantiriladi, og‘zaki va yozma nutqi rivojlantiriladi, 
tovush va so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz etish o‘rgatiladi. Dastlab tanish, keyin notanish matn ifodali o‘qitilib, 
o‘quvchidagi ko‘nikma, malaka aniqlanadi. Bunda miqdoriy ko‘rsatkich – o‘qish tezligi, ya’ni bir daqiqada 
nechta so‘zni ravon o‘qiy olishi belgilanadi.Bolaning matn mazmunini to‘liq uqib olishi, qayta hikoyalashi, 
shuningdek, o‘zgalar nutqini eshitib, tushunib olishi maqsad qilinadi. 
Adabiyotlar
O‘zbekiston respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoevning 2020 yil 24 yanvarda Oliy Majlisga 
Murojaatnomasida so‘zlagan nutqidan 
Xalqaro tadqiqotlarda boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini baholash” metodik 
qo‘llanmasi 2019 y. T. 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat 
inspeksiyasi veb-sayti: www.tdi.uz. 

Download 4,42 Mb.
1   ...   156   157   158   159   160   161   162   163   ...   170




Download 4,42 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARI BILIMINI BAHOLASHDA PIRLS

Download 4,42 Mb.
Pdf ko'rish