O‘quvchi-yoshlar
– umumiy o‘rta ta’lim maktablari, kasb-
hunar kollejlari va akademik litseylarda ta’lim oluvchi navqiron yigit-qizlar guruhi.
SHu o‘rinda faoliyatning o‘zini ham izohlash talab etiladi.
Faollik negizida paydo bo‘luvchi yangicha sifatni, o‘ziga xoslikni egallagan
xatti-harakatning yuksak ko‘rinishi, insongagina taalluqliligi tufayli u psixologiya
fanida faoliyat deb yuritiladi. Faollikning shaxsga xos ko‘rinishi sifatida faoliyat
vujudga kelib, u o‘zining psixologik alomatlari bilan xatti-harakatdan farqlanadi. Har
qanday faoliyat maqsad va natijalardan iborat jarayon ifodasi hisoblanadi.
Faoliyatning ongli ravishda amalga oshirilishi jamiyatning harakatlantiruvchi kuchi
va yashash sharti hisoblanadi.
Faoliyat tushunchasi dunyoqarash tamoyili sifatida nemis klassik falsafasi
rivojlangan davridan boshlab qaror topdi. Bu davrda Evropa madaniyatida shaxsning
aql-idrok bilan ish ko‘rishi, faolligi va tashabbuskorligining ko‘p qirrali yo‘nalishiga
xos bo‘lgan asosi va tamoyillari deb qarash uchun sharoit yaratildi. Bunday qarashni
nemis faylasufi I.Kant boshlab berdi.
Borliqdagi jonli mavjudotlarning o‘ziga xos tarzda va muayyan yo‘nalishda,
ma’lum darajadagi kuch bilan xatti-harakatni amalga oshirishga undovchi ehtiyojlar
ular uchun faollik manbai vazifasini bajaradi. Psixologik manbalarga asoslanib fikr
yuritadigan bo‘lsak, «...ehtiyoj – jonli mavjudot hayot kechirishining yaqqol shart-
ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES
VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021
ISSN: 2181-1385
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723
Academic Research, Uzbekistan 495 www.ares.uz
sharoitlariga uning shularga tobe ekanligini ifoda etuvchi va mazkur shart-
sharoitlarga nisbatan faolligini namoyon qiluvchi holat tarzida ifodalanadi».
Inson faolligi esa ana shu ehtiyojlarning qondirilishi jarayonida namoyon
bo‘ladi.
Ehtiyojlar – organizm, inson shaxsi, ijtimoiy guruh, umuman jamiyatning
hayot faoliyatini saqlab turish uchun zarur bo‘lgan narsalarga talab, muhtojlik.
Faoliyat sohasiga qarab mehnatga, bilimga, muloqotlarga; ob’ektiga qarab moddiy,
ma’naviy; sub’ektiga ko‘ra yakka (shaxsiy), guruhiy, jamoaviy, ijtimoiy ehtiyojlar
bo‘lishi mumkin.
Inson ehtiyoji uni tarbiyalash jarayonida, ya’ni madaniy jarayon bilan
yaqinlasha borib shakllanadi. Chunki insonning o‘z ehtiyojlarini qondirish jarayoni
ijtimoiy taraqqiyot bilan belgilanadigan faoliyat shaklini egallashning faol, muayyan
maqsadga yo‘naltirilgan jarayoni sifatida alohida ajralib turadi. Shuning uchun ham
bu muammoning turli jihatlari pedagogika fanida tadqiq etib kelinadi.
Inson o‘zining ijtimoiy majburiyatlari, jamiyat oldidagi burchi, o‘z
mas’uliyatini tabiiy bir hol, o‘z erkinligi va ijtimoiy faolligining uzviy bir qismi
sifatida qabul qilgandagina ma’naviy barkamol shaxsga aylanadi.
Insonning faolligi shaxs sifatida shakllanishining asosiy omili hisoblanadi.
Mazkur jarayon davomida faqat tabiiy va ijtimoiy dunyoga moslashish yuz berib
qolmasdan balki inson uni o‘z xohishiga mos ravishda o‘zgartiradi. Jamiyatning o‘zi,
uning tizimi va tuzilishi, undagi munosabatlarni tashkil etuvchi omillar – bularning
hammasi shaxsning bunyodkorlikka asoslangan faoliyatining natijasidir.
Faoliyat, faollik inson shaxsining mohiyatini tashkil etuvchi kuchlarning
namoyon bo‘lishi demakdir. Dunyoni o‘zgartirar ekan, faol shaxs ayni paytda o‘z
qobiliyatlari, bilim, ko‘nikma va mahoratini uzluksiz ravishda takomillashtiradi. U
shu asnoda o‘zligini anglaydi, faol shaxs sifatida jamiyatda o‘zini namoyon qiladi.
Bunda insoniy ehtiyojlar doirasi kengayib boradi va shu bilan bir paytda mazkur
ehtiyojlarni qondirish vositalarining sifat va son jihatdan o‘sishi yuz beradi.
Shaxsning faoliyati ijtimoiy muhit va moddiy omillar ta’sirida shakllanadi.
Faollik bo‘lmagan joyda shaxs rivojlanmaydi va uning imkoniyatlari ro‘yobga
chiqmaydi. Shaxsning faolligi aniq maqsadga yo‘naltirilgan pedagogik jarayonda
tarkib topadi. Shaxs faolligining rivojlanish tendensiyalari mehnat, o‘qish, o‘yin,
muloqot jarayonida amalga oshadi.
Har bir inson jamiyat a’zolari bilan o‘zaro ijtimoiy munosabatlarga kirishadi.
Jamiyatda qaror topgan ijtimoiy munosabatlar, ularning mazmuni, g‘oya va
yo‘nalishlari shaxsning shakllanishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. SHaxsning faoliyati,
|
