54
24-súwret.
m = 102 g
Ásbap taxtashaǵa ornatılǵan
prujina
ushına bekkemlengen kórsetkish sım hám
sol jerge jalǵanǵan shkala boyınsha jıljıy
alatuǵın
sterjennen
ibarat.
Sterjenniń
ushında ilmegi bolıp,‚ oǵan júk ildiriledi.
Ilmekke júk ildirilse, prujina sozıladı. Júk
massası
m = 102 g bolsa, prujina ushındaǵı
kórsetkish sım 1 sanında toqtaydı (24-súw-
ret). Bunda prujina sozılıwında
payda
bolǵan serpimlilik kúshi júktıń awırlıq
kúshine
teń
boladı.
Dinamometrdiń
strelkası 1 N kúshti kórsetedi. Oǵan jáne 1
N awırlıqtaǵı júkti ildirsek, dinamometr prujinası sozılıp, kórsetkish
sımnıń ushı tómenge túsedi. Ol jerge 2 sanı qoyılǵan bolıp, tásir etip
atırǵan kúshtiń 2 N ǵa teń ekenin bildiredi. Júklerdi usınday etip
kóbeytip barıp, dinamometr menen olardıń awırlıǵın ólshew múmkin.
Ulıwma alǵanda, dene massası
m belgili bolsa, oǵan tásir etetuǵın
awırlıq kúshin
F
aw
ır.k
úsh.
(ef)
penen belgilep,
F
awır.ku’sh
=
m ·
g
formula arqalı esaplap tabıw múmkin.
g =
9,81
N
kg
ǵa teń bolǵan turaqlı shama.
1. Átirapqa qarap óz ara tásirlesetuǵın denelerge mısallar keltiriń.
2. Serpimlilik kúshlerinen qay jerlerde paydalanıw múmkin?
3. Súykeliw qay jerlerde paydalı, qay jerlerde zıyanlı?
Úyge tapsırma
Prujina, ilmekli sım, millimetrli qaǵazdan paydalanıp
dinamometr jasań hám kitabıńız, dápterińiz, oqıw quralla-
rıńızdıń awırlıǵın ólsheń.
55
4shınıǵıw
1. Oqıwshı tárezide ólshengende massası 32 kg shıqtı. Onıń awırlıǵı
neshe N ǵa teń? (
Juwabı: 314 N).
2. Dinamometrge júk ildirilgende onıń kórsetiwi 24,5 N ǵa teń
boldı. Oǵan qanday massalı júk ildirilgen? (
Juwabı: 2,5 kg).
3. Diyqan iyninde 50 kg geshir salınǵan qaptı kóterip tur.
Diyqannıń massası 70 kg. Diyqan jerge qanday kúsh penen basadı?
(
Juwabı: 1176 N).
4. Bir deneniń massası ekinshisinen eki ese úlken. Olarǵa tásir
etetuǵın awırlıq kúshlerin salıstırıń.
5. 480 mN kúshti N larda ańlatıń.
