p
[ ]
=
1 N
1 m
2
=1 Paskal menen ólshenedi. Qısqasha 1 Pa. Bul
birlik fransuz alımi B. Paskal (1623–1662-j.) húrmetine
qoyılǵan.
Basım tábiyatta hám texnikada úlken áhmiyetke iye. Pıshaqlar hám
qayshılar jaqsı kesiwi ushın basımdı arttırıw maqsetinde júzi qayrap
kishireytiledi.
Iynelerdiń ushların da, knopkada da basımdı arttırıw ushın
maydanı kishireytiledi (27-súwret).
Kerisinshe, basımdı kemeytiw ushın maydan úlkeytiledi. Awır júk
kóteretuǵın mashinalardıń ballonları, jeńil mashinalarǵa salıstırǵanda
enlirek boladı. Qalıń qarda júrgende batıp ketpew ushın ayaqqa lıja
baylanadı. Kóp qabatlı imaratlardıń tırnaǵı da keń etip qurıladı.
58
27-súwret.
Másele sheshiw úlgileri:
1. Balanıń awırlıǵınıń basım kúshi 500 N. Ayaq kiyimleriniń
astınǵı maydanı 300 sm
2
. Balanıń edenge túsiretuǵın basımı nege teń?
B e r i l g e n:
F o r m u l a s ı:
S h e s h i l i w i:
F = 500 N
S = 300 sm
2
p = ?
p
F
S
=
S = 300 sm
2
di m
2
qa aylandırıp alamız.
S = 300 sm
2
= 300 ·
1
100
m ·
1
100
m =
3
100
m
2
.
p
=
500N
m
3
100
2
= 500 ·
100
3
N
m
2
= 16666, (6) Pa.
Juwabı: p = 16666, (6) Pa.
2. Ólshemleri 20, 10 hám 5 sm bolǵan gerbishtiń awırlıǵı 10 N
ǵa teń. Gerbishtiń hár túrli halatları ushın tayanıshqa túsiretuǵın
basımların esaplań.
B e r i l g e n:
F o r m u l a s ı:
1
5
20
2
3
10
F = 10 N
l
1
= 20 sm
l
2
= 10 sm
l
3
= 5 sm
p = ?
p
F
S
=
S h e s h i l i w i:
1-halatta gerbishtiń taya-
nısh may danı S
1
=
l
1
·
l
2
ge teng. S
1
= 20 sm ×
×
10 sm = 20 ·
1
100
m · 10×
×
1
100
m =
2
100
m
2
p
p
F
S
1
1
1
2
10
2
100
=
=
=
;
N
m
=
=
1000
2
2
N
m
500 Pa.
Juwabı: p
1
= 500 Pa.
2-halatta gerbishtiń taya-
nısh maydanı S
2
= l
1
·
l
3
.
S
2
= 20 sm · 5 sm =
= 20 ·
1
100
m · 5 ·
1
100
m =
=
1
100
m
2
;
p
F
S
2
2
=
;
p
2
2
1
100
=
=
10N
m
1000
2
N
m
=
= 1000 Pa.
Juwabı: p
2
= 1000 Pa.
3-halatta gerbishtiń taya-
nısh maydanı S
3
=
l
2
·
l
3
,
S
3
= 10 sm · 5 sm =
= 10 ·
1
100
m · 5 ·
1
100
m =
=
5
1000
m
2
.
p
3
3
=
F
S
;
p
3
2
2
5
1000
10 1000
5
2000
=
=
=
=
⋅
10N
N
m
m
Pa.
Juwabı: p
3
= 2000 Pa.
59
Ámeliy tapsırma
Massańızdı hám ayaq kiyimińizdiń astıńǵı maydanın bile
otırıp tik turǵan halda qansha basım túsiretuǵınıńızdı anıqlań.
Massanı mektep medicina yaki dene tárbiyası bólmesinde ólshew
múmkin. Maydandı tabıw ushın ayaq kiyimıńızdı shaqmaq dápter
betine qoyıp, shetki betlerin sızıp shıǵıń. Pútin shaqmaqlar sanın
sanań. Oǵan pútin bolmaǵan shaqmaqlar sanınıń yarımın qosıń. Kelip
shıqqan sandı 0,25 sm
2
qa kóbeytiń.
1.
Kúndelikli
turmısta
basımǵa
baylanıslı
baqlaǵan
tájiriybelerińizdi aytıp beriń.
2. Ne sebepten jeńil avtomobil shúdigarda batıp qaladı, al awır
traktor irkinishsiz júredi?
3. Pishiw-tigiw jumıslarında qollanılatuǵın oymaqtıń wazıypasın
bilesiz be?
4. Adam jerge qaysı waqıtta kóbirek basım túsiredi: toqtap
turǵanda ma yaki juwırǵanda ma?
5shınıǵıw
1. Deneniń awırlıq kúshi hám tayanıshqa túsiretuǵın basım belgili
bolsa, maydandı qalay esaplaw múmkin?
2. 0,02
N
sm
2
neshe Paskalǵa teń?
3*. Úydiń áywanı 8 sútinge qurılǵan. Hár bir sútinniń kese
maydanı 400 sm
2
. Áywan tóbesine jabılǵan materiallar massası 1500
kg bolsa, olar hár bir sútinge shama menen qanday basım túsiredi?
(Juwabı: 45937,5 Pa).
4. Maydanı 0,1 sm
2
bolǵan shegege 20 N kúsh penen tásir etilse,
basımı qanshaǵa teń boladı?
5. 5 Pa neshe
N
sm
2
qa teń?
6. Parijdegi Eyfel minarasınıń awırlıǵı 5000 kN bolıp, irge tası 450
m
2
qa teń. Onıń Jerge beretuǵın basımın esaplań.
|
