• Ámeliy tapsırma
    		•

    -TEMA BAQLAWLAR HÁM TÁJIRIYBELER




    Download 8,97 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet7/126
    Sana21.11.2023
    Hajmi8,97 Mb.
    #102642
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   126
    Bog'liq
    Fizika 6-klass

    5-TEMA
    BAQLAWLAR HÁM TÁJIRIYBELER
    Átirapımızdı qorshap turǵan álem haqqındaǵı dáslepki bilimle-
    rimizdi qubılıslardı baqlaw arqalı alamız.
    Baqlaw dep, júz berip atırǵan qubılısqa tásir etpesten, onıń 
    qásiyetin úyreniwge aytıladı. Mısalı, denelerdiń Jerge túsiwin júdá
    áyyemnen insanlar baqlap kelgen. Baqlawlar dawamında eki soraw
    payda bolǵan: ne sebepten deneler erkin jiberilse, tómenge qarap
    qozǵaladı hám túsiw tezligi nelerge baylanıslı? Bul sorawǵa áyyemgi
    grek alımı Aristotel juwap tabıwǵa háreket etken. Aristotel, deneler
    qansha awır bolsa, sonshelli tez túsedi, degen ideyanı aytqan. Italyan
    fizigi Galileo Galiley óz zamanında bul ideyanı tekseriw ushın
    tájiriybe ótkeredi. Ańızlarda aytılıwınsha ataqlı Piza qıya minaradan
    shar formasındaǵı jeńil hám awır denelerdi bir waqıtta taslap kóredi.
    Bul denelerdiń jerge bir waqıtta urılǵanına sol jerde payda bolǵanlar
    gúwa bolǵan. Bul qubılıstı kóp márte ótkergennen soń, nızamlılıq
    tabılǵan. Solay etip, Galiley tájiriybe sıpatında Aristotel ideyasınıń
    nadurıs ekenligin dálillegen.
    Solay etip, processti baqlaw dáwirinde onıń qalay ótiwi hám sebebin
    ańlawǵa háreket etemiz. Pikirlew dáwirinde baqlanıp atırǵan qubılıs- 
    lar haqqında gipoteza dep atalatuǵın túrli qıyallar payda boladı.
    Gipotezanı tekseriw ushın arnawlı tájiriybeler ótkeriledi. Sonday-aq
    onı eksperiment dep te aytıw múmkin.
    Tájiriybeler ótkeriwde baqlawlar menen birgelikte ólshew jumısları
    da alıp barıladı. Mısalı, suwdıń qaynawı úyrenilip atırǵanda,

    11
    termometr menen onıń temperaturası ólshep barıladı. Ol yamasa bul
    gipoteza aytılǵanda onıń durıs yamasa nadurıslıǵın eksperiment ótkerip
    anıqlaymız.
    Solay etip, fizikalıq bilimler tómende keltirilgen izbe-izlikte orın-
    lan ǵan jumıslar arqalı payda etiledi eken:
    baqlawlar
    → gipoteza → eksperiment → juwmaq.
    Tájiriybeler ótkeriwde hám baqlawlar alıp barıwda, ólshew jumısların
    orınlaw ushın ólshew ásbaplarınan paydalanıladı (2-súwret). Olardan
    ayırımları júdá ápiwayı dúzilgen. 2-súwrette keltirilgen ásbaplardan
    biri shtangencirkul bolıp, denelerdiń qalıńlıǵın yamasa sańlaqlardıń
    keńligin ólshewde paydalanıladı.
    Ólshew lentası
    Shtangencirkul
    Tárezi
    Sızǵısh
    Menzurka
    Sekundomer
    2-súwret.
    Júdá anıq hám quramalı ólshewlerde quramalı ásbaplar qollanıladı.
    Mısalı, waqıttı, tezlikti, hawa basımın ólsheytuǵın ásbaplar.
    1. Gipoteza degende ne túsiniledi?
    2. Baqlaw eksperimentten nesi menen parıqlanadı?
    3. Ólshew ásbapları qanday maqsetlerde qollanıladı?
    4. Siz jáne qanday ólshew ásbapların bilesiz?

    12
    Ámeliy tapsırma
    Sekund strelkası bar bolǵan saat yamasa mobil telefondaǵı
    saattan paydalanıp bir minutta ózińizdiń hám joldasıńızdıń
    júrek soǵıwın sanań.

    Download 8,97 Mb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   126




    Download 8,97 Mb.
    Pdf ko'rish