|
Suyıqlıq yamasa gazdaǵı júdá kishi molekulalardıń toqtawsız hámBog'liq Fizika 6-klassSuyıqlıq yamasa gazdaǵı júdá kishi molekulalardıń toqtawsız hám
tártipsiz qozǵalısı ilimge Broun qozǵalısı degen at penen kirdi.
Molekulalar toqtawsız hám tártipsiz qozǵalısta bolsa, onda nege
qattı dene hám suyıqlıq ayırım molekulalarǵa ajıralıp tarqalıp ketpeydi?
Bunıń sebebi olar arasında óz ara tartısıw kúshleri bar ekenligi. Bul
kúshler olardı bir-birine baylanıstırıp uslap turadı. Bul kúshlerdiń
tásir etiw shegarası qanday? Bir shópti alıp sındırayıq. Endi olardı bir-
birine qayta tiygizip qanshelli qısıp qoysaq ta, shóp pútin halına kelip
qalmaydı. Sebebi, shóptiń sınǵan bólegindegi molekulalardı jetkilikli
dárejede jaqınlastırıp bolmaydı. Demek, molekulalar arasındaǵı
óz ara tásir kúshi júdá jaqın aralıqta júzege keledi eken. Bul aralıq
molekula ólshemine júdá jaqın boladı. Onda nege plastilindi, qamırdı,
saqqızdı bir-birine tiygizetuǵın bolsaq, jabısıp qaladı. Sebebi, olardaǵı
molekulalardı jetkilikli dárejede jaqın aralıqqa shekem jaqınlastırıw
múmkin. Sınǵan ayna yaki keseni jelim menen jabıstırıw da eki bólek
arasındaǵı qalatuǵın bos jerlerdi toltırıp, molekulyar kúshler tásir
etetuǵın halǵa keltiriw menen túsindiriledi. Metallardıń shetleri elektr
yaki gaz arqalı qızdırıp eritilgende bir-birine dánekerlenip qalıwı da
molekulyar kúshler aqıbeti bolıp tabıladı.
Ámeliy tapsırma
1. Ata-analarıńız yamasa ájaǵalarıńızdan shiyshe aynadan
onlaǵan tórtmúyeshlik kórinisinde bólek qırqıp beriwin sorań.
Olardan birewi úlkenirek bolsın. Olardı hól gezleme menen tazalap,
betpe-bet qoyıp taqlań. Eń ústine úlkenin qoyıń. Úlkeninen uslap
kóteriń. Bunda qalǵanları da qosılıp kóteriledi. Sebebin túsindiriń?
2. Tarelkaǵa suw quyıp, shayqap tógip taslań. Tarelkanıń beti hól
boladı sońınan bir bólek sabın alıp, onı tarelkaǵa qattı basıń hám
bir-eki aylandırıp alıń. Sabındı kóterseńiz, onda tarelka da qosılıp
kóteriledi. Sebebin túsindiriń?
24
1. Ne ushın qattı hám suyıq deneler óz-ózinen ayırım moleku-
lalarǵa tarqalıp ketpeydi?
2. Molekulalar arasında tek tartısıw kúshleri emes, al iyterisiw
kúshleri de bar ekenligin qanday qubılıslar kórsetedi?
3. Hawa molekulaları arasında óz ara tásir kúshleri bar ma?
|
| |
